عدالت به ‌مثابه قاعده فقهی و حقوقی

نویسنده

چکیده

پرسش اصلی این است که آیا فقیه یا حقوقدان، خصوصاً در موارد سکوت و نقص، تعارض قوانین و یا در مقام اختلاف نظر دانشمندان، می‌تواند به قاعده عدالت استناد کند؟ در این مقاله، برای دادن پاسخ به پرسش بالا، پس از اشارة گذرا به ارجمندی و والائی عدل، به میزان، مبنا و همچنین هدف و قاعده بودن عدالت در دانش فقه، حقوق و فلسفة سیاسی پرداخته شده است. پرسش دوّم این است که آیا فقها و حقوقدانان در آراء و نظرات فقهی و حقوقی خود، به قاعده «عدالت»، با همین عنوان، یا با عناوین دیگر چون عدالت، مصلحت، انصاف، مذاق شریعت، یا روح قانون استناد کرده‌اند؟ در استقراء ناقصی که نویسنده داشته، به حدود هشتاد فتوا یا نظر حقوقی برخورده است که در آن موارد، فقیه یا حقوقدان با تمسکّ به قاعدة «عدالت» به صدور «فتوا» یا اظهار نظر حقوقی مبادرت کرده است. روش فقها، عقل، آیات، قرآن، سنت معصومین(ع)، سیرة خردمندان، همه و همه، عدالت را به‌عنوان «قاعده»‌ای برتر تأیید می‌کنند، قاعده‌ای که می‌توان آن را «امّ القواعد» نام نهاد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

JUSTICE AJURIDICAL AND LEGALPRINCIPLE

چکیده [English]

The main question is that could a jurist refer to" the justice principle", especially in case of muteness, incompletion, orconflict on the part of the existing laws. In this writing which seeks to answerthe question, after a brief allusion to the dignity and value of justice, and of its principle, and then a excursus on "the principle's reasons", we have discussed that in the Islamic jurisprudence, law, political philosophy, justice is "criterion," a "ground, "and a "goal."
Then, we have answered a second question: "have jurists and lawyers, in their juridical ideas, ever addressed the very topic of "justice principle" or other similar topics as: "pure justice," "fairness," "transcendent justice," "common justice," "common – sense justice," "justice and wisdom," "the Shariah's objectives," "the Shariah - maker's goals," and so on; and have they referred to the principle in their "inference and ejteb?d"?
In a brief search, we have found around eighty fetuas, or legal opinions, in which the jurist, or the lawyer, has proceeded to issue his fetua, or his opinion, on the basis of the justice principle. These fetuas, and opinions, can be highly important in demonstrating "justice" as a legal and juridical principle.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ejtebad
  • Fairness
  • fetua
  • Justice
  • justice as a principle.
  • transcendent justice