درنگی در مصادیق استثناشده از حرمت قمار و گروبندی (موضوع مادۀ 655 ق.م)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و حقوق دانشگاه بزرگمهر قائنات

چکیده

اگرچه حرمت و بطلان قمار و گروبندی از مسلمات شریعت اسلامی محسوب می‌شود، قانونگذار در مادۀ 655 ق.م، به اقتفای منابع فقهی، مواردی مانند سوارکاری، تیراندازی و شمشیرزنی را از شمول این حکم مستثنا کرده است. اینکه چنین استثنایی از چه روی در میراث مکتوب فقهی ورود یافته است و نسبت آن با اقتضائات عصر جدید چیست و اینکه آیا می‌توان با استفاده از پتانسیل‌های فقه امامیه مصادیق نوظهوری را در ذیل موارد منصوصه گنجاند و آنها را تمثیلی و نه حصری دانست یا خیر، جستار حاضر را در پژوهشی تحلیلی-توصیفی به تتبع فراگیر در مستندات فقهی کشانده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد با تبدل موضوع و تغییر مصداق، موارد ثلاثۀ مذکور را یارای تأمین مقاصد شارع از تجویز چنان حکمی نیست؛ بنابراین لازم است با برگرفتن گوهر حکم و در پرتو اجتهاد براساس مقتضیات زمان و مکان، مصادیق نوینی را جایگزین موارد مزبور کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

"Jurisprudence in the Development and Amendment of Article 655 of the Civil Code"

نویسنده [English]

  • Ali Mohammadian
PHD
چکیده [English]

Although the sanctity and void of gambling and robbery are considered to be Islamic Sharia laws, however, the legislator in Article 655, by virtue of jurisprudential sources, has excluded such cases as horse riding, shooting and fencing. How such an exception came into the legacy of jurisprudence and its relation to the demands of the modern age and whether it is possible to use emerging examples of Imamiyyah jurisprudence to include emerging examples in the bidding and to consider them as allegorical rather than modern. No, the present paper has led a comprehensive study of jurisprudential documentation in a descriptive-analytic research. The results of the study show that by converting the subject and changing the case, the said cases are not capable of providing the lawful purposes of prescribing such a judgment; therefore, it is necessary to replace new cases with the essence of judgment and in the light of time and place according to the requirements of time and place.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gambling
  • Grouping
  • Cruelty
  • Divorce
  • Article 655 BC  
  1. ابن‌ادریس حلی، محمد بن منصور (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  2. ابن‌براج طرابلسی، قاضی عبدالعزیز (1406ق). المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  3. ابن‌فهد، احمد بن محمد (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم: دفتر انتشارات اسلامی
  4. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب، بیروت: دارالفکر.
  5. اردبیلی، احمد بن محمد (بی‌تا). زبده البیان فی أحکام القرآن، تهران: المکتبه الجعفریه.
  6. ------------------ (1403ق). مجمع الفائده و البرهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  7. امامی، سید حسن (بی‌تا). حقوق مدنی، تهران: اسلامیه.
  8. انصاری، مرتضی بن محمدامین (1411ق). کتاب المکاسب، قم: منشورات دار الذخائر.
  9. ایروانی، باقر (1427ق). دروس تمهیدیه فی الفقه الاستدلالی علی المذهب الجعفری، قم: دار الفقه.
  10. جوهری، اسماعیل بن حماد (1410ق). الصحاح- تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت: دار العلم للملایین.
  11. حائری، سید علی بن محمد طباطبایی (1418ق). ریاض المسائل، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  12. حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
  13. خمینی، سید روح‌الله موسوی (1386). صحیفۀ امام، تهران: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  14. ------------------- (1415ق). المکاسب المحرمه، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  15. خمینی، سید مصطفی (1418ق). تحریرات فی الاصول، تهران: مؤسسۀ نشر آثار امام خمینی.
  16. خویی، سید ابوالقاسم موسوی (بی‌تا). مصباح الفقاهه (المکاسب)، 7 جلد، بی‌جا، بی‌نا.
  17. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دارالعلم- الدار الشامیه.
  18. راوندی، سعید بن عبداللّه (1405ق). فقه القرآن، قم: انتشارات کتابخانۀه آیه‌الله مرعشی نجفی.
  19. روحانی، سید صادق (1412ق). فقه الصادق علیه السلام، قم: دارالکتاب- مدرسه امام صادق(ع).
  20. زبیدی، سید محمد مرتضی حسینی (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر.
  21. سبحانی، جعفر (1384). «نقش زمان و مکان در استنباط»، فقه اهل بیت(ع)، ش 43، ص 58-28.
  22. سبزواری، سید عبدالأعلی (1413ق). مهذّب الأحکام، قم: مؤسسۀ المنار.
  23. سیستانی، سید علی (1416ق). منهاج الصالحین، قم: مکتب آیت الله العظمی السید السیستانی.
  24. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (1404ق). الدر المنثور، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی(ره).
  25. شهید اول، محمد بن مکی (بی‌تا). القواعد و الفوائد، قم: کتابفروشی مفید.
  26. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1413ق). مسالک الأفهام، قم: مؤسسۀ المعارف الإسلامیه.
  27. شهیدی، مهدی (1377)‌. تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران: حقوقدانان.
  28. شیرازی، سید محمد حسینی (1418ق). إیصال الطالب إلی المکاسب، تهران: منشورات اعلمی.
  29. صدوق، محمّد بن علی بن بابویه (1413ق). من لایحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  30. طاهری، حبیب‌الله (1418ق). حقوق مدنی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  31. طباطبایی، محمدحسین (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسۀ الأعلمی للمطبوعات.
  32. طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
  33. طریحی، فخرالدین (1416ق). مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
  34. طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیه، تهران: المکتبه المرتضویه.
  35. ----------------- (1407ق). تهذیب الأحکام، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  36. علامه حلّی، حسن بن یوسف (1388ق). تذکره الفقهاء(ط- القدیمه)، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  37. -------------------- (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیه، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
  38. فاضل مقداد، مقداد بن عبداللّه (1425ق). کنز العرفان فی فقه القرآن، قم: مرتضوی.
  39. -------------------- (1403ق). نضد القواعد الفقهیه، قم: کتابخانۀ آیه‌الله مرعشی نجفی(ره).
  40. فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق). کتاب العین، قم: هجرت.
  41. قرشی، سیدعلی اکبر (1412ق). قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  42. قرطبی، محمد بن احمد (1364). الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصرخسرو.
  43. قمی، علی بن ابراهیم (1363). تفسیر القمی، قم: دار الکتاب.
  44. کاتوزیان، ناصر (1376). حقوق مدنی (مشارکت‌ها، صلح)، تهران: گنج دانش.
  45. کرکی، علی بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  46. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  47. محقق حلّی، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: اسماعیلیان.
  48. محقق داماد، سید مصطفی (1406ق). قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  49. مشکینی، میرزاعلی (1418ق). مصطلحات الفقه، قم: الهادی.
  50. مطهری، مرتضی (1385). فقه و حقوق (مجموعه آثار)، قم: صدرا.
  51. مغنیه، محمدجواد (1421ق). فقه الإمام الصادق (ع)، قم: مؤسسۀ انصاریان.
  52. مکارم شیرازی، ناصر (1416ق). أنوار الاصول (مقرّر: قدسی، احمد)، قم: نسل جوان.
  53. -------------- (1371). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  54. منتظری، حسینعلی (1429ق). مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، قم: ارغوان دانش.
  55. میرزای قمّی، ابوالقاسم بن محمدحسن (1417ق). غنائم الأیام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  56. نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.