‏ نقدی بر آرای استاد کاتوزیان دربارۀ تفکیک میان ضمانت اجرای ‏نقض تعهد به ترک فعل حقوقی و شرط نتیجۀ منفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق مؤسسۀ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، تهران، ایران

چکیده

مطالعه و تجزیه‌وتحلیل نظریه‌های حقوقدانان بزرگ کشور روش پسندیده‌ای است که متأسفانه در مطالعات حقوقی ایران تا حدی مغفول مانده است. استاد کاتوزیان نظریه‌های مهمی در مباحث حقوقی مختلف دارد که اغلب محل مراجعۀ حقوقدانان و دادگاه‌هاست و تبیین و تحلیل نقاط قوت و ضعف آنها از ضرورت‌های جامعۀ حقوقی امروز است. یکی از این نظریه‌ها ضرورت تفکیک میان ضمانت اجرای نقض ترک فعل حقوقی و نقض شرط نتیجۀ منفی (سلب حق) و اعتقاد به صحت عمل حقوقی مغایر در فرض نخست و بی‌اعتباری قرارداد مغایر در صورت دوم است. در این مقاله نظریۀ مذکور از جهات مختلف تجزیه‌وتحلیل شده است. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد این نظریه با پیشینۀ فقهی مسئله، موازین قانون مدنی، رویۀ قضایی و فهم و تلقی عرفی افراد در معاملات چندان انطباقی ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critique on Amir Nasser Katouzian’s Opinions ‎about Differentiating between the Sanction of ‎Legal Forbearance and the Negative Status ‎Condition ‎

نویسنده [English]

  • Akbar Mirzanejad Jouybary
Associate professor, Institute for Management and Planning Studies,‎ Tehran, Iran
چکیده [English]

Abstract
The agreement to abandon a certain legal act, whether the subject of the main obligation is in a contract or in the form of a condition attached to the contract, according to various general legal principles, including the principle of validity and the principle of irrevocability and according to articles 10, 219, 231 and 237 of the Civil Code is valid. This sometimes appears in the form of a condition of a legal forbearance and sometimes it takes the form of a negative status condition (Shart-e Natijeh). When this kind of agreement is violated, we will inevitably face the issue of validity or invalidity of the contrary legal act.
When facing this issue, three basic questions can be asked: First, whether the legal act contrary to mentioned agreement should be considered invalid, or the validity of the said legal act should be admitted and the obligee should be directed towards receiving possible damages from the offending obligor as a solution more compatible with Iran's legal system. The other thing is whether, one of these two solutions being chosen, a single procedure should be adopted and the same sanction be applied in the event of a violation of either of these two forms of agreement, or the sanction of violation of legal forbearance and negative status clause are different n the first of which the
validity of the legal act and in the second the invalidity of the legal act are acceptable. Finally, if we believe in the necessity of distinguishing between the sanction of the violation of these two forms of the agreement, what is the criterion for distinguishing the two from each other.
 The study of jurisprudential sources, legal books and articles, as well as a brief reflection on judicial precedent shows that there is no unanimity of opinion regarding the sanction of the breach of these two forms of agreement and that, especially among lawyers, the theory of the necessity of differentiating between the sanction of legal forbearance and the negative status condition has a more significant influence.
One of the jurists who has dealt with these questions in fair detail in his numerous works and believes in the necessity of distinguishing between the sanction of legal forbearance and the violation of negative status condition is Professor Katoozian. Although many jurists have also looked into this issue, it is more necessary to emphasize and focus on his works in this field for three main reasons: firstly, the theories of professor Katoozian, including this theory, have a really special importance and credibility in Iran's legal and judicial system. It has been and continues to be the place of reference for judges, lawyers and other jurists. Another thing is that in the opinion of the author, there is some kind of ambiguity or incoherence in the contents of his analyses regarding the above questions, and the present study provides the opportunity to re-examine his positions in this regard. Finally, the criticism and detailed explanation of Professor Katoozian's views and opinions, like any other great theorist, apart from being a kind of appreciation for their years of scientific and effective efforts, leads to the emergence and flourishing of new ideas and solutions and ultimately to the development of the legal system.
In this article, the author has tried to analyze Professor Katouzian's theory regarding the necessity of distinguishing between the sanction of legal forbearance and the violation of the negative status condition based on the above questions. The research shows that his theory is not compatible with the famous opinion of the Islamic jurists, the standards of the civil Code, and the fundamental orientation of the judicial procedure, and that in case of violation of any of these two forms of agreement, the sanction of invalidity of the contrary legal act must be defended.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Violation
  • Legal Forbearance
  • Sanction
  • Validity.‎
  1. منابع

    1. اصلانی، حمیدرضا (1386). «ضمانت اجرای ترک فعل حقوقی از منظر فقه امامیه و حقوق مدنی ایران با رویکردی بر آرای امام خمینی»، پژوهشنامۀ متین، دورۀ 9، ش 36، ص21-1. در:

          http://matin.ri-khomeini.ac.ir/article_65245.html  (11 بهمن 1400)

    1. امامی، حسن (1368) حقوق مدنی،ج4، چ چهارم، تهران: اسلامیه.
    2. انصاری، مرتضی (1411ق). مکاسب، ج2، چ اول، قم: دارالذخائر.
    3. تولیت، عباس (1387). «تصرف منافی شرط»، فصلنامۀ دیدگاه‌های حقوقی، دانشکدۀ علوم قضایی و خدمات اداری، ش44 و 45، ص 66-53. در: https://www.magiran.com/paper/1012138 (21 اسفند 1400)
    4. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1369). حقوق تعهدات،ج 1، چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    5. جهانگیری، محسن؛ غلامرضا یزدانی (1391). «بررسی اقسام شرط و آثار آن (با تکیه بر نقض تعهد»، مجلۀ آموز‌ه‌‌‌‌‌‌های فقه مدنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ش 5، ص 54-25. در: http://ensani.ir/fa/article/author/781 (21بهمن 1400)
    6. حکیم، سید محسن (بی‌تا). مستمسک عروه الوثقی، ج 12، بیروت: دارالاحیاء و التراث.
    7. خمینی موسوی، روح‌الله (1368). تحریر الوسیله، ج2، چ اول، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
    8. خویی، ابوالقاسم (1412ق). مصباح الفقاهه، ج6، چ اول، بیروت: دارالهادی.
    9. سلطان احمدی، جلال؛ ابراهیم تقی‌زاده؛ مرضیه تقی‌زادگان (1398). «صحت معامله با حسن نیت در تعارض با شرط منع عمل حقوقی»، مجلۀ مطالعات حقوقی دانشکدۀ حقوق دانشگاه شیراز، دورۀ یازدهم، ش 2، ص65-98. 10.22099/jls.2019.5326 DOI:
    10. شهیدی، مهدی (1386). حقوق مدنی، شروط ضمن عقد، ج 4، چ اول، تهران: مجد.
    11. صفایی، سید حسین؛ مرتضی قاسم‌زاده (1376). حقوق اشخاص و محجورین، چ دوم، تهران: سمت.
    12. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1423ق). عروه الوثقی، ج 6، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
    13. عاملی حسینی، سید محمدجواد (بی‌تا). مفتاح الکرامه، ج 4 و 7، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    14. کاتوزیان، ناصر (1374). حقوق مدنی، نظریۀ عمومی تعهدات، چ اول، تهران: یلدا.
    15. ------------ (1369). حقوق مدنی، عقود معین، معاملات معوض، عقود تملیکی، ج 1، تهران: بهنشر.
    16. ------------ (1364). حقوق مدنی، عقود معین عقود اذنی- وثیقه‌های دین،، ج 3، چ اول، تهران: بهنشر.
    17. ------------ (1373). حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج 1، چ دوم، تهران: بهنشر.
    18. ------------ (1366). حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج 2، چ اول، تهران : بهنشر.
    19. ------------ (1368). حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج 3، چ اول، تهران: بهنشر.
    20. ------------ (1374). دوره مقدماتی حقوق مدنی، حقوق اموال و مالکیت، چ اول، تهران: یلدا.
    21. ------------- (1376). «جایگاه حقوق اسلامی در نظم حقوقی کنونی»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورۀ 36، ش صفر ، ش پیاپی 1058، ص 41-72. در: https://jflps.ut.ac.ir/article_14241.html (15 آذر 1400)
    22. محقق داماد، مصطفی (1372). «تحلیل مادۀ 454 قانون مدنی»، مجلۀ قضایی و حقوقی دادگستری، ش 9، ص 54- 45. در: http://www.jlj.ir/article_239749.html?lang=fa (18 اردیبهشت 1401)
    23. محقق داماد، مصطفی (1381). قواعد فقه، بخش مدنی 2، چ پنجم، تهران: سمت.
    24. -------------- (1388). نظریۀ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، چ اول، تهران: مرکز نشر اسلامی.
    25. محقق حلی (1409ق). شرایع الاسلام، چ دوم، تهران: استقلال.
    26. محقق قمی (1371). جامع الشتات، ج 3، چ اول، تهران: کیهان.
    27. میرزانژاد جویباری، اکبر (1386). «امکان ابطال معاملۀ معارض در حقوق ایران و انگلیس»، مجموعه مقالات حقوق مدنی تطبیقی، چ اول، تهران: سمت و مؤسسۀ حقوق تطبیقی دانشگاه تهران، ص63-40.
    28. میرزای نائینی (1418ق). منیه الطالب فی شرح المکاسب، ج3، چ اول، تهران: مؤسسۀ نشر اسلامی.