التزام اصیل به نکاح فضولی در فقه امامیه و قانون مدنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران

چکیده

برابر قانون مدنی و نظر مشهور در فقه شیعه، جریان فضولی به‌عنوان یک قاعده در تمامی عقود جاری است و عقد نکاح نیز از آن مستثنا نیست. در مطالعات پیرامون معاملات فضولی تمامی کوشش‌ها صرف مشخص کردن چگونگی اجازه، شرایط اجازه‌کننده و عقد مورد اجازه شده که گویا اصیل در این رهگذر نقشی نداشته است و یا موضعی منفعل و متأثر دارد. نگاهی گذرا به نوشته‌های فقهی و حقوقی نشان می‌دهد که نقش ارادۀ اصیل کم‌رنگ و تا حدود زیادی پنهان مانده و اصولاً با تکیه بر دلایلی چون لزوم وفای به عقد و کاشفیت اثر اجازه، اصیل را تا تعیین تکلیف عقد فضولی از سوی طرف مقابل پایبند به این پیمان متزلزل و آثار منفی آن دانسته است. این پژوهش در پی آن است که با واکاوی مواد قانون مدنی و آرای فقها و حقوق‌دانان، به این پرسش پاسخ دهد که آیا به‌واقع برابر نظر مشهور، اصیل می‌بایست پایبند به نکاح فضولی باشد یا قادر خواهد بود که نکاح فضولی را منحل سازد و یا اینکه با انعقاد عقد نکاحی دیگر موجبات انحلال قهری عقد فضولی سابق را فراهم آورد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

PRINCIPAL'S OBLIGATION TO UNAUTHORIZED MARRIAGE IN IMAMIEJ FIGH AND CIVIL LAW

نویسندگان [English]

  • Sam Mohammadi 1
  • Mohammad Farzanegan 2
1 Associate Professor, Private Law Department, Faculty of Law and Political Science, University of Mazandaran, Iran
2 PhD Candidate of Private Law, Faculty of Law and Political Science, University of Mazandaran, Iran
چکیده [English]

According to civil law and Shia Fiqh, unauthorization is a phenomenon involved in various contracts including marriage. Studies on unauthorized transactions tried to reveal the conditions of authorization, principal and authorized marriage so that principal plays no role here or is influenced. Fiqh and law textbooks indicate that role of principal's intention fades gradually and are largely hidden. Different reasons such as necessity for loyalty to contract and kashf moreover, committed the principal to this precarious contract and its negative effects until the other party clarify the unauthorized contract. Investigating civil law and faqihs' ideas, this study aims to show whether principal is supposed to commit the unauthorized marriage or he can dissolve the unauthorized marriage, or paves the way for dissolution of the unauthorized marriage by another marriage.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kashf-o-Naghl obligation
  • Marriage
  • Principal
  • unauthorization
1. اصفهانی، بهاء الدین محمد بن حسن (1416)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، چ1، ج7، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
2. امامی،سید حسن (1364)، حقوق مدنی، چ5، ج4، تهران: انتشارات اسلامیه.
3. انصاری، مرتضی (1424)، کتاب المکاسب، چ4، ج2، قم: انتشارات دار الحکمه.
4. جبعی عاملی، زین‌الدین (1430)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، چ1، ج2، قم: مؤسسۀ انتشارات دار العلم.
5. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1376)، حقوق خانواده، چ2، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
6. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1381)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، چ2، ج1، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386)، دائره‌المعارف عمومی حقوق- الفارق، چ1، ج4، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
8.. جمعی از پژوهشگران (1426)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، چ1، ج1، قم: مؤسسۀ دائره‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام.
9. حسینی روحانی، سید صادق (1412)، فقه الصادق علیه‌السلام، چ1، ج21،  قم: دار الکتاب- مدرسۀ امام صادق علیه‌السلام.
10. حسینی شیرازی، سید محمد ( بی تا)، إیصال الطالب إالی المکاسب، چ1، ج7، تهران: منشورات اعلمی.
11. حکیم، سید محسن (1416)، مستمسک العروه الوثقی، چ1، ج14، قم: مؤسسۀ دار التفسیر.
12. حکیم، سید محسن (بی تا)، نهج الفقاهه، چ1، قم: انتشارات 22 بهمن.
13. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1413)، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، چ1، ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
14. حلی، محمد بن حسن بن یوسف (1387)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، چ1، ج3، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
15. خراسانی، آخوند محمد کاظم بن حسین (1406)، حاشیه المکاسب، چ1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
16. خمینی، سید روح‌الله موسوی (1409)، کتاب البیع، چ1، ج2، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
17. خمینی، سید روح‌الله موسوی (بی تا)، تحریر الوسیله، چ1، ج2، قم: مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم.
18. خوانساری، سید احمد بن یوسف (1405)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، چ2، ج4، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
19. سبزواری، سید عبد الأعلی (1413)، مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، چ4، ج24، قم: مؤسسۀ المنار.
20. شبیری زنجانی، سید موسی (1419)، کتاب النکاح، چ1، ج13، قم: مؤسسۀ پژوهشی رأی‌پرداز.
21. شریعت، محسن (1385)، عقد فضولی، چ1، تهران: انتشارات بهینه.
22. صادقی مقدم، محمدحسن و شکوهی‌زاده، رضا ( 1390)، حکم معامله فضولی و مبنای آن در حقوق انگلیس، فرانسه، آلمان و ایران، مجلۀ نامۀ مفید، ش88.
23. صدر، سید محمد (1420)، ماوراء الفقه، چ1، ج6، بیروت: دار الأضواء للطباعه و النشر و التوزیع.
24. صفایی، سید حسین (1385)، قواعد عمومی قراردادها، چ4، تهران: نشر میزان.
25. صفائی ، سیدحسین و امامی، اسدالله(1387)، حقوق خانواده، چ11، ج1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
26. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1376)، سؤال و جواب، چ1، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
27. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1409)، العروه الوثقی، چ2، ج2، بیروت: مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات.
28. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1421)، حاشیه المکاسب، چ2، ج1، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
29. عاملی کرکی، علی بن حسین (1414)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چ2، ج12، قم: مؤسسۀ آل‌البیت علیهم‌السلام.
30. عاملی، محمد بن مکی (1410)، اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه، چ1، بیروت: دار التراث- الدار السلامیه.
31. عمیدی، سید عمیدالدین بن محمد اعرج (1416)، کنز الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، چ1، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
32. فاضل هرندی، محی‌الدین (1386)، ترجمه و شرح المکاسب، چ2، ج8، قم: انتشارات بوستان کتاب.
33. قمی، میرزا ابوالقاسم بن محمد حسن (1413)، جامع الشتات فی اجوبه السئوالات، چ1، ج2، تهران: مؤسسۀ کیهان.
34. قمی، میرزا ابوالقاسم بن محمد حسن (1413)، جامع الشتات فی اجوبه السئوالات، چ1، ج2، تهران: مؤسسۀ کیهان.
35. قمی، میرزا ابوالقاسم بن محمد حسن (1427)، رسائل المیرزا القمی، چ1، ج1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی- شعبه خراسان.
36. کاتوزیان، ناصر (1379)، حقوق مدنی- قواعد عمومی قراردادها، چ5، ج2، تهران: شرکت سهامی انتشار.
37. کاتوزیان، ناصر (1384)، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، چ12، تهران: نشر میزان.
38. کاتوزیان، ناصر (1385)، حقوق مدنی- قواعد عمومی قرارداد ها، چ7، ج1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
39. کاتوزیان، ناصر (1389)، حقوق خانواده، چ7، تهران: نشر میزان.
40. کاشف الغطاء، حسن بن جعفر (1422)، انوار الفقاهه- کتاب النکاح، چ1، نجف: مؤسسۀ کاشف الغطاء.
41. کاشف الغطاء، محمد حسین (1432)، تحریر المجله، چ2، ج5، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه.
42. لنکرانی، محمد فاضل (1421)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله- النکاح، چ1، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم‌السلام.
43. محقق داماد، سید مصطفی و جمعی دیگر (1389)، حقوق قراردادها در فقه امامیه، چ1، ج2، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
44. محقق داماد، سید مصطفی (1387)، بررسی فقهی حقوق خانواده، چ15، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
45. محمدی خراسانی، علی (بی‌تا)، شرح تبصره المتعلمین، چ1، ج2، قم: انتشارات دار الفکر.
46. مروج جزائری، سید محمدجعفر (1416)، هدی الطالب فی شرح المکاسب، چ1، ج5، قم: مؤسسۀ دار الکتاب.
47. مکارم شیرازی، ناصر (1424)، کتاب النکاح، چ1، ج2، قم: انتشارات مدرسۀ امام علی بن ابی طالب علیه‌السلام.
48. مکارم شیرازی، ناصر (1427)، دائره‌المعارف فقه مقارن، چ1، قم: انتشارات مدرسۀ امام علی بن ابی طالب علیه‌السلام.
49. موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1410)، منهاج‌الصالحین، چ28، ج2، قم: نشر مدینه العلم.
50. موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1418)، موسوعه الامام الخویی، چ1، ج33، قم: مؤسسۀ إحیاء الآثار الامام الخویی.
51. نائینی، میرزا محمدحسین غروی (1373)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، چ1، ج1، تهران: المکتبه المحمدیه.