بررسی چالش‌های فقهی- حقوقی وقف اموال دانشگاه آزاد اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق عمومی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دکتری حقوق عمومی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

     وقوع وقف اموال دانشگاه آزاد اسلامی، فارغ از مباحث سیاسی، دارای برخی چالش­های فقهی- حقوقی است که بررسی آن می­تواند در خصوص صحت وقف واقع شود و وقف­های مشابه آتی کارگشا باشد. مسئلۀ اصلی در این پژوهش بررسی این چالش­ها و یافتن پاسخ برای هر یک است. شخصیت حقوقی دانشگاه آزاد، اهلیت انجام اعمال حقوقی چون وقف را مانند شخص حقیقی دارد، اما واقف و رکن اداره­کننده تنها می­تواند در محدودۀ صلاحیت تعیین‌شده برای دانشگاه (انجام امور آموزشی و پژوهشی)، اموال را تصرف کند و انجام عمل خارج از تخصص مانند امور عبادی و تبرعی و بدون توجه به منافع شخص حقوقی موجب بطلان عمل می­شود. شرط مالکیت واقف با توجه به خصوصی بودن اموال دانشگاه بدون ایراد است، مگر در زمین­های موقوفه یا در رهن یا مورد اختلاف دانشگاه. در شرایط انعقاد وقف، قصد قربت را می­توان مبتنی بر پذیرش مسئولیت کیفری برای شخص حقوقی و امکان فرض سوء­نیت برای آن، در نظر گرفت، اما شرط قبول وقف عام توسط حاکم شرع در خصوص دانشگاه آزاد رعایت نشده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

RESEARCH ON THE LEGAL AND THEOLOGY CHALLENGES OF THE ISLAMIC AZAD UNIVERSITY WAQF PROPERTY

نویسندگان [English]

  • Vali Rostami 1
  • Fatemeh Afshari 2
1 Associate Professor of Law and Political Science College; Tehran University
2 Ph.D. of public law and lecturer at Allameh Tabataba'I University
چکیده [English]

The waqf of the property of the Islamic Azad University, in spite of political discussions, has some jurisprudential and legal challenges that can be considered about truth of this waqf and the similar waqfs of the future. The main issue in this research is to examine these challenges and find answers for each one. The legal personality of the the Islamic Azad University has the capability to perform legal acts like waqf as a genuine person, but the person do the waqf and the managing director can only take possession of the property within the limits of the competency of the university (carrying out educational and research matters), and act outside of specialty such as godliness and gratuitous affairs and without regard to the interests of a legal person, it would invalidate action. The condition of ownership has done -except on these lands that has done waqf or in mortgages or university land that are disputes- because the property of the university is private. Under the conditions of doing waqf, the intention just for Allah can be based on the acceptance of criminal liability for a legal person and the possibility of supposed intention of it, but the condition for the acceptance of the waqf by the ruler of the Islamic scholarship regarding the Azad university has not been observed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Waqf
  • Islamic Azad University
  • Islamic jurisprudence
  • legal person
الف) فارسی
«آیت‌الله هاشمی رفسنجانی: کسی نمی‌تواند وقف دانشگاه آزاد را به هم بزند»، ۱/7/۱۳۸۹، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: http://www.aftabnews.ir/vdcco4qsx2bqxm8.ala2.html
اعتضاد بروجردی، محمد (1332). «وقف و فروع آن»، مجلۀ کانون وکلا، شمارۀ 36، بهمن و اسفند.
امامی، سید حسن (1375). حقوق مدنی(1)، چاپ 17، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
امینی، کاظم و فرح‌دخت گودرزی (1378). ادارۀ امور اموال، تهران: نور.
امینیان مدرس، محمد (1381). وقف از دیدگاه حقوق و قوانین، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی؛ تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت).
بهرامی، محمد (1379). شرایط و احکام موقوفه در حقوق ایران با مطالعۀ تطبیقی در فقه عامه، پایان‌نامه برای مقطع کارشناسی ارشد رشتۀ حقوق خصوصی دانشگاه امام صادق(ع).
«به رغم موانع قانونی و انتشار خبر کذب موافقت رهبری با وقف دانشگاه آزاد جاسبی: اموال و دارایی‌های دانشگاه آزاد وقف شد»، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8806111208
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1376). حقوق اموال، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
حائری یزدی، محمدحسن (1380).وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
حسینی خامنه­ای، سید علی بن جواد (1424ق)، اجوبه­الاستفتائات، قم: دفتر معظم­له در قم.
حیاتی، علی‌عباس (1389). حقوق مدنی (2) اموال و مالکیت، چاپ 2، تهران: میزان.
خمینی موسوی، سید روح‌الله (1424ق)، توضیح المسائل، محقق و مصحح سید محمدحسین بنی‌هاشمی خمینی، چاپ 8، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
 
دانش­پور، علی و نادر ریاحی سامانی (1388).چرا و چگونه وقف کنیم؟،به سفارش سازمان اوقاف و امور خیریه، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
رأی مقام معظم رهبری در خصوص وقف اموال دانشگاه آزاد اسلامی (1389)، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: www.khamenei.ir، 19/7/1389.
رسائی­نیا، ناصر (1376). حقوق مدنی اشخاص، اموال، مالکیت، تهران: مؤسسۀ آوای نور.
رستمی، ولی و کیومرث سپهری (1389). «اجرای احکام مدنی علیه اشخاص حقوقی حقوق عمومی، موانع و راهکارها»، فصلنامۀ حقوق، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورۀ40، شمارۀ 2، تابستان.
رستمی، ولی(1387). جزوۀ مالیۀ عمومی، تهران: انتشارات دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، نیمسال دوم.
«رهبر انقلاب: وقف دانشگاه آزاد اسلامی شرعی و قانونی نیست»، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی www.kayhannews.ir
ریاحی سامانی، نادر (1378). وقف و سیر تحولات قانونگذاری در موقوفات، شیراز: نوید شیراز.
سازمان اوقاف و امور خیریه (1387). «وقف و تمدن اسلامی»، مجموعه مقالات ارائه‌شده در همایش بین‌المللی وقف و تمدن اسلامی، برگزارکننده سازمان اوقاف و امور خیریه و بانک توسعۀ اسلامی، تهران: اسوه.
ساکت، محمدحسین (1370)، شخصیت و اهلیت در حقوق مدنی، مشهد: مؤسسۀ حقوقی ساکت.
سلطانیان، صحبت­الله (1389). حقوق مدنی: اموال و مالکیت و تأثیر زمان و مکان بر قانون مدنی، تهران: جاودانه، جنگل.
شفیعی، محمدسعید (1385). سیمای وقف در آئینه فقاهت، قم: صائن.
صانعی، پرویز (بی­تا). حقوق جزای عمومی، تهران: دانشگاه ملی ایران.
صفار، محمدجواد(1373). شخصیت حقوقی، تهران: دانا.
صفائی، سید حسین و مرتضی قاسم­زاده (1380). حقوق مدنی اشخاص و محجورین، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت).
صفائی، سید حسین (1348). حقوق مدنی اشخاص و خانواده- اموال، تهران: مؤسسۀ عالی حسابداری.
طباطبائی مؤتمنی، منوچهر (1371)، «شخصیت حقوقی»، مندرج در مجموعه مقالات اهدائی به دکتر حسن امامی تحت عنوان «تحولات حقوق خصوصی...»، چاپ 2،دانشگاه تهران.
--------------- (1383). حقوق اداری، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت).
عبادی، صادق (تدوین و تنظیم)(1388). احکام نوین وقف، مجموعۀ استفتائات جدید وقفی از مراجع تقلید، زیر نظر محمدعلی خسروی، تهران، آوای امید.
علی‌آبادی، عبدالحسین (1369)، حقوق جنائی، چاپ دوم، تهران، حیدری.
علیزاده، علی (1389). مسئولیت کیفری، تهران، گل مریم، 1389.
فرج­اللهی، رضا (1389). جرم‌شناسی و مسئولیت کیفری (تأثیر داده‌های جرم‌شناسی بر تحولات مسئولیت کیفری)، تهران: میزان.
فرید علی‌آبادی، محمدامین (1383). تخریب اموال دولتی، خوی: راهروان قلم.
کاتوزیان، ناصر(1351). حقوق مدنی، اموال و قراردادها، چاپ 6، تهران: چاپخانۀ کتیبه.
---------- (1369). عقود معین (3)، تهران: یلدا.
---------- (1377). قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران: دادگستر.
کلیات آیین­نامۀ مؤسسات آموزش عالی غیردولتی غیرانتفاعی مصوب 23/7/1364شورای عالی انقلاب فرهنگی.
گرجی ازندریانی، علی‌اکبر (1388). مبانی حقوق عمومی، تهران: جنگل، جاودانه.
«مجلس به وقف دانشگاه آزاد رأی داد»، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=61912
ملک‌زاده، فهیمه (1385)، بررسی بیع وقف از دیدگاه فقه و حقوق، تهران، دبیزش.
نقدی، قنبر (1369)، اموال عمومی در حقوق ایران (با تکیه بر اموال عمومی کشور به مفهوم خاص)، پایان‌نامه برای دریافت مدرک کارشناسی‌ارشد رشتۀ حقوق عمومی دانشگاه تهران، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی.
«نمایندگان مجلس وقف اموال مراکز آموزش عالی و غیردولتی، غیرانتفاعی که هیات مؤسس یا هیات امنای آنها حق تصرف مالکانه نسبت به آن را دارند و تا تاریخ تصویب این قانون صیغۀ وقف آن جاری شده است و یا در آینده جاری شود معتبر دانستند»، کد خبر: ۱۰۵۳۲۴، ۳۰ خرداد ۱۳۸۹، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: http://www.rajanews.com/detail.asp?id=50677
(به اهتمام) هاشمی، فاطمه (1380). هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات 1361: پس از بحران، تهران: دفتر نشر معارف انقلاب.
«هاشمی: اگر کسی وقف دانشگاه آزاد را بر هم زد از خدا هم قوی‌تر است! کچوییان: ما این حکم را ابطال میکنیم و در مقابل خدا هم قرار نمیگیریم»، کد خبر:63434، 11/6/88، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی: http://iran-newspaper.com/1389/3/2/Iran/4508/Page/24
هندی، سید اصغر (1386). «بررسی تسری شروط اصل 139 قانون اساسی به اموال شرکت‌های دولتی»، مجلۀ حقوقی دادگستری، سال 71، شمارۀ 61.
یازرلو، حجت‌الله (1379). نظام حقوقی مؤسسات عمومی، پایان‌نامه برای دریافت مدرک کارشناسی‌ارشد رشتۀ حقوق عمومی دانشگاه شهید بهشتی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی.
یوسف‌زاده، مرتضی (1389)، حقوق مدنی 1و2 (اشخاص و اموال و مالکیت)، تهران: میزان.
 
ب) عربی
الاسدی، حسن بن یوسف بن مطهر(علامه حلی)(1388ق). تذکره الفقها(ط-القدیمه)، قم: مؤسسۀ آل­البیت(ع).
---------------------------------(148ق).  قواعد الاحکام، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
الجیلانی، ابوالقاسم بن محمدحسن(میرزای قمی)(1413ق). جامع الشتات فی اجوبه الاستفتائات (للمیرزا القمی)، محقق و مصحح مرتضی رضوی، تهران: مؤسسه کیهان.
 حسن بن ابی طالب (فاضل آبی)(1408ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین.
الحسینی العاملی، سید محمدجواد (1324ق). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، بی‌جا: مؤسسۀ آل­البیت للطباعه و النشر.
الخراسانی، محمدکاظم بن حسین (آخوند خراسانی)(1413ق). کتاب فی الوقف، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
الخمینی الموسوی، سید روح‌الله (بی­تا). تحریر الوسیله، قم: مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم.
السبزواری، سید عبدالأعلی (1413ق)، مهذب الأحکام، محقق مؤسسۀ المنار، چاپ 4، قم: مؤسسۀ المنار.
الطباطبایی الیزدی، سید محمدکاظم (1414ق). تکمله عروه‌الوثقی، محقق و مصحح سید محمدحسین طباطبایی، قم، کتابفروشی داوری.
لطباطبایی، سید محسن (حکیم)(1410ق). منهاج الصالحین، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
الطرابلسی، قاضی ابن البراج(1406ق). المهذب، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین.
العاملی، زین‌الدین بن علی (شهید ثانی)(1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه(ط- الحدیثه)،شارح سید مجید کلانتر، قم: بی­نا.
العاملی، زین‌الدین بن علی (شهید ثانی)(1413ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیه.
العاملی، محمد بن مکی(شهید اول)(1410ق). اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه، محقق و مصحح محمدتقی مروارید و علی‌اصغر مروارید، بیروت، دارالتراث-الدار الاسلامیه.
العکبری البغدادی، محمدبن محمد بن نعمان (شیخ مفید)(1413ق). المقنعه، قم: کنگرۀ جهانی هزاۀ شیخ مفید.
الکرکی، علی بن الحسین (محقق ثانی)(1410ق)، جامع المقاصد، قم، مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
النجفی، محمدحسین بن علی بن محمدرضا (کاشف الغطاء)(1359ق). تحریرالمجله، نجف اشرف: المکتبه المرتضویه.
النجفی، محمدحسن (صاحب الجواهر)(1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، محقق و مصحح عباس قوچانی و علی آخوندی، چاپ 7، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نجم­الدین جعفر بن حسن (محقق حلی)(1408ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، محقق و مصحح عبدالحسین محمدعلی بقال، چاپ 2، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
--------------------------- (1416ق). المختصر النافع فی فقه الامامیه، چاپ 2، بی‌جا: مؤسسۀ البعثه.