نقد اختصاری لایحة تجارت 1403

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق خصوصی و اقتصادی، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

10.22059/jlq.2025.394578.1007988

چکیده

مقدمات تدوین قانون از طریق طرح توسط نمایندگان مجلس یا لایحه از سوی دولت، نیازمند شرایطی است که بدون توجه به آنها امکان نتیجۀ مطلوب را با تردید مواجه می‌کند. بی‌گمان توجه به اهداف و فلسفة جدایی حقوق تجارت از حقوق سنتی، سهولت در امکان تغییر و اصلاح آتی قوانین تجاری و در عین حال ثبات و دائمی بودن آنها، انجام مطالعات میدانی، توجه به خواست و نیازهای تجاری اشخاص ذی‌نفع، توجه به تحولات سریع فعالیت‌های تجاری و اقتصادی، بررسی تطبیقی سایر نظام‌ها، در نظر گرفتن منابع، اولویت‌ها و محدودیت‌های موجود از جمله الزامات و تمهیدات وضع قانون تجارت به‌شمار می‌رود. با بررسی اجمالی لایحة تجارت 1403، به‌رغم وجود نقاط قوت، ایرادات متعددی قابل مشاهده و بیانگر کم‌توجهی به اقتضائات وضع جامع و مانع بودن لایحة تجارت به‌عنوان مهم‌ترین متن تنظیم‌کنندة حقوق تجارت و روابط بین بازرگانان است. بی‌توجهی به عرف حاکم بر معاملات تجاری، تکرار بی‌منطق برخی موضوعات متروک قانون تجارت فعلی، عدم روزآمدی، خلط مباحث تجارت داخلی با تجارت بین‌الملل، وضع قواعدی خارج از قلمرو حقوق تجارت و تعارض با قواعد عمومی حقوق مدنی، از جمله ایرادات شایان ذکر است که کارایی لایحة یادشده را مورد تردید قرار داده است. در این مقاله، سعی شده است تا به‌اجمال برخی از ایرادات شکلی و ماهوی بیان و تا حد امکان پیشنهاد‌هایی برای اصلاح لایحه ارائه شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Brief Critique on the 1403 Commercial Bill

نویسنده [English]

  • Majid Banaei Oskoui
Associate Professor of Private Law, Faculty of Law, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Introduction
The necessity of amending the law is an inevitable rule in the legal system, because every law that is enacted, even if sufficient care is taken in its approval and is considered a masterpiece or a national document and a lasting heritage, future developments in various fields force the legislator towards these changes, because it is not possible to predict future problems that have not yet occurred, and with the occurrence of novel issues in society, the law acts as a regulator of social relations. The speed of changes in different subjects is not the same, and in some, such as the Constitutional Law or the Civil Code, changes are made slowly and gradually, but in the field of economy and commerce, where significant developments are taking place, these changes are faster. Despite the need to change and amend commercial laws, the stability and strength of these laws should not be undermined and the general orientation of the rules governing commerce and ultimately the economic public order should not be shaken.
Therefore, changes in the economic and commercial fields should be considered by the legislator with their own considerations and specifications. The well-known characteristics, which are often mentioned in commercial law with the three important principles: speed, ease and certainty, are a suitable criterion for establishing legal rules to regulate merchants' relations. The enactment of changes is different according to the specifics of each issue. Some only require amending the previous regulations and some require fundamental amendments, such that new regulations must replace the previous law.
On this basis, the prerequisites for drafting a law through a proposal by members of parliament or a bill from the government require conditions that, without paying attention to them, make the desired result doubtful. Undoubtedly, paying attention to the goals and philosophy of separating commercial law from traditional law, facilitating the possibility of future changes and amendments to commercial laws while at the same time ensuring their stability and permanence, conducting field studies, paying attention to the commercial needs and desires of interested parties, paying attention to the rapid developments in commercial and economic activities, comparative study of other systems, and considering existing resources, priorities, and limitations are among the requirements and arrangements for drafting a commercial law.
Method
The research method used in this study is the description and examination of the Commercial Bill with an analytical approach.
Conclusions
With a brief review of the Commercial Bill 1403, despite its strengths, several defects are visible, indicating a lack of attention to the requirements of a comprehensive and exhaustive bill and hindering the Commercial Bill as the most important text regulating commercial law and relations between merchants. The illogical repetition of some of the abandoned issues of the current commercial law, the lack of attention to the customs governing commercial transactions, the lack of updating, the confusion of domestic trade issues with international trade, the establishment of rules outside the scope of commercial law, and the conflict with the general rules of civil law are among the notable shortcomings that have cast doubt on the effectiveness of the aforementioned bill.
Although the 1403 commercial Bill is based on the 1384 Commercial Bill, some of the changes made, especially the addition of the first chapter of the bill, have caused numerous ambiguities and defects that have affected the entire bill. In addition to the addition of the first chapter, the main changes made are aimed at removing some ambiguities and to some extent inaccurate adaptation of foreign law. While it was expected that the 1403 Bill would be far more appropriate than the 1384 Bill, unfortunately the current text is weaker and has more defects than the bill that was drafted about twenty years ago and had some defects at the same time.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Commercial Code
  • Bill
  • Parliament
  • Government

مراجع

منابع
اسداللهی، خدابخش؛ آذرنیوار، لیلا (1400). آسیب‌شناسی و ویرایشی قانون مدنی با تکیه بر دستور زبان فارسی. پژوهش‌های دستوری و بلاغی، مجله پژوهشهای دستوری و بلاغی، 11(20)، 287-315،  DOI: 10.22091/jls.2022.8066.1386 
اسکینی، ربیعا (1389)، حقوق تجارت (کلیات، معاملات تجاری، تجار و سازماندهی فعالیت تجاری). چ سیزدهم، تهران: سمت.
اسکینی، ربیعا (1402). حقوق تجارت (برات، سفته، قبض انبار، اسناد در وجه حامل و چک). چ سی‌ودوم، تهران: سمت.
اشراقی آرانی، مجتبی (1402). حقوق تجارت نوین، قراردادهای تجاری. چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
اشمیتوف، کلایو ام (1378). حقوق تجارت بین‌الملل. ج 1 و 2، چ اول، ترجمة بهروز اخلاقی و همکاران، تهران: سمت.
باریکلو، علیرضا؛ خزایی، سیدعلی (1390). اصل حسن نیت و پیامدهای آن در دورة پیش قراردادی؛ با مطالعة تطبیقی در حقوق انگلیس و فرانسه. مجلة حقوقی دادگستری، 75 (76)، 53-88، https://doi.org/10.22106/jlj.2011.11069.
بنایی اسکویی، مجید (1401). ارکان صدور اجرائیة چک بلامحل از طریق دادگاه. مجلة پژوهش‌های حقوقی، 21(52)، زمستان، 479-516،   DOI:10.48300/jlr.2022.332794.1990
بنایی اسکویی، مجید (1402). تحلیل حقوقی و اقتصادی ضمانت اجرای بانکی صدور چک بلامحل (قانون صدور چک اصلاحی 1397). مطالعات حقوق خصوصی، 53(1)، 25-1،DOI:10.22059/jlq.2023.357912.1007760 
بنایی اسکویی، مجید؛ کاظمی، ندا (1402). مطالعة تطبیقی مفهوم التزام به شرط حداکثر تلاش متعارف در قراردادهای تجاری بین‌المللی. مطالعات حقوق تطبیقی، 14 (2).    DOI: 10.22059/jlq.2023.357912.1007760
بورو، دومینیک (1386). تدوین قوانین جامع در حقوق فرانسه؛ تاریخچه، اهداف و نتایج. ترجمة احمد اختیاری، فصلنامة حقوقی گواه، (10)، 58-66.   در:
https://ensani.ir/fa/article/224949 (20 فرووردین 1404)
حبیب‌نژاد، سیداحمد؛ تقی‌زاده، احمد (1398). نیازسنجی تقنینی؛ عنصری بایسته در قانونگذاری شایسته. فصلنامة دانش حقوق عمومی، 8(26)، 25-46،   DOI: 10.22034/qjplk.2020.183
حبیب‌زاده، سیداحمد؛ عامری، زهرا (1399). قانون‌نویسی در نظام تقنینی ایران در پرتو مدل‌های پیش‌نویس‌نگاری تقنینی. فصلنامة مجلس و راهبرد، 27(102)، 265-241.  در:
https://ensani.ir/fa/article/430483  (8 خرداد 1404)
جعفری، امین (1398). متدلوژی حقوق. چ دوم.تهران: گنج دانش،
دانش‌پژوه، مصطفی (1392). مقدمة علم حقوق، با رویکرد به حقوق ایران و اسلام. چ دهم، تهران: انتشارات مشترک پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
دل. وکیو، ژرژ (1391). فلسفة حقوق. ترجمۀ جواد واحدی، چ سوم، تهران: میزان.
راسخ، محمد (1385). ویژگی‌های ذاتی و عرضی قانون. مجلس و پژوهش، 13(51). 12-40. در:
https://ensani.ir/fa/article/185614 (8 خرداد 1404)
رفیعی، محمدتقی (1387). تحلیل حقوقی قرارداد گشایش اعتبار اسنادی در حقوق ایران. اندیشه‌های حقوق خصوصی، 5(12)، 51-96، در: https://jolt.ut.ac.ir/article_22594.html (2 خرداد 1404)
روان، سولین (2017). قانون قراردادهای جدیدی فرانسه. ترجمۀ روح‌اله خلجی، در:  www.ekhtebar.ir/?p=39448( 25 فروردین 1404)
رینرسون، آرتور جی (1403). قانون‌نویسی گام به گام. ترجمة آزاده عبدالله‌زاده شهربابکی، چ دوم، تهران: سمت.
ریاحی، نوربخش (1399). نقدی بر تئوری نظم عمومی داخلی در حقوق عمومی ایران. فصلنامة قضاوت، 20(101)، 103-125. در:  https://www.ghazavat.org/article_243043.html   ( 25 فروردین 1404)
زانتاکی، هلن (1402). قانون‌نویسی، هنر و فناوری قواعد تنظیم‌گری. ترجمة حسن وکیلیان، چ سوم، تهران: سمت.
صدر، محمدباقر (1986). دروس فی علم الاصول. ج1، دار الکتاب اللبنانی.
صفایی، سیدحسین؛ کاظمی، محمود؛ عادل، مرتضی؛ میرزانژاد جویباری، اکبر (1390). حقوق بیع بین‌المللی- بررسی کنوانسیون بیع بین‌المللی 1980 با مطالعۀ تطبیقی در حقوق ایران، فرانسه، انگلیس و ایالات متحدۀ آمریکا. چ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
 شریفی سیدالهام‌الدین (1387). نقد شیوة قانون‌نویسی در لایحة قانون تجارت. مجلة پژوهش‌های حقوقی، (14)، 337-350، در: http://jlr.sdil.ac.ir/article-43752.html (15 فروردین 1404)
شیروی، عبدالحسین (1389). حقوق تطبیقی. چ نهم، تهران: سمت.
صقری، محمد (1402). حقوق تجارت 3(اسناد). چ اول.تهران: مجد.
عالی‌پناه، علیرضا (1387). نقد مقررات ابواب پنجم و هفتم در لایحة قانون تجارت. مجلة پژوهش‌های حقوقی، (14)، 381-408، در: http://jlr.sdil.ac.ir/article-43760.html (15 فروردین 1404)
عبدی‌پور فرد، ابراهیم (1402). حقوق تجارت (جلد دوم- حقوق شرکت‌های تجاری). چ اول، تهران: مجد.
عبدی‌پور فرد، ابراهیم (1401). حقوق تجارت (جلد سوم- اسناد تجاری) با اصلاحات و الحاقات، چ هشتم، تهران: مجد.
عطار، محمدصالح؛ ابراهیم گل، علیرضا (1397). ارزیابی مفهومی قاعدة آمره به‌مثابة برترین شاخص نظام‌ساز حقوق بین‌الملل. فصلنامة پژوهش حقوق عمومی، 20(61). 291-316، https://doi.org/10.22054/qjpl.2018.22391.1531
کارین، اولریش؛ زانتاکی، هلن (1401)، قانونگذاری در اروپا، یک راهنمای جامع برای محققان و متخصصان فعال، ترجمة کریم بقایی و آرین پتفت، چ اول، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی،
کاظمی، محمود(1398)، «قانون مدنی یا فقه فارسی: جستاری در منابع و ساختار قانون مدنی ایران»،   فصلنامۀ پژوهش حقوق خصوصی، 8(29)، 249-276. 
https://doi.org/10.22054/jplr.2019.40851.2172   
گروه پژوهشی حقوق خصوصی مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش (1381). قانون تجارت ایران و ضرورت بازنگری در آن. پژوهش‌های حقوقی، 1(1)، 11- 28 در:http://jlr.sdil.ac.ir/article-44937.html  (15 فروردین 1404)
قاضی شریعت‌پناهی، ابوالفضل (1371). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ملکوتی، رسول (1398). حقوق تجارت1 (شناسایی تاجر، معاملات، نام و علامت تجاری) چ اول، تهران: مجد.
نیازی، عباس؛ جوهر، سعید (1401). اهلیت تجاری در حقوق ایران و فرانسه. مجلة حقوقی دادگستری، (118)، 369-388.   https://doi.org/10.22106/jlj.2021.538664.4396
هاشمی، سیدمحمد (1393). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، حاکمیت و نهادهای سیاسی، ج 2، چ بیست‌وپنجم، نشر میزان.
 
References
Asadollahi, K. B., & Azarnivar, L. (2021). Pathology and Revision of Civil Law Based on Persian Grammar", Grammatical and Rhetorical Studies, Journal of Grammatical and Rhetorical Research,11 (20), 315-287,  DOI: 10.22091/jls.2022.8066.1386 [In Persian]
Skini, R. (2010). Commercial Law (General, Commercial Transactions, Merchants and Organization of Commercial Activity), Samt Publications, 13th Edition. [In Persian]
Skini, R. (2023). Commercial Law (Bill of Exchange, Promissory Note, Warehouse Receipt. Documents in Bearer and Check), Samt Publications, 32nd Edition. [In Persian]
Eshraghi Arani, M. (2023). Modern Commercial Law, Commercial Contracts. Tehran University Press, 2nd Edition. [In Persian]
Schmittoff, Clive M. (1999). International Trade Law. Vol. 1 and 2, Translated by Behrouz Akhlaqi et al., Samt Publications, First Edition. [In Persian]
Bariklo, A., & Khazaei, S. A. (1991). The Principle of Good Faith and Its Consequences in the Pre-Contractual Period; With a Comparative Study in English and French Law. Justice Legal Journal, 75(76), 53-88,  https://doi.org/10.22106/jlj.2011.11069. [In Persian]
Benaeioskoei, M. (2022). Elements of Issuing Enforcement of Bad Checks through the Court. Journal of Legal Research, 21(52), Winter, 479-516, DOI: 10.48300/JLR.2022.332794.1990 [In Persian]
Benaeioskoei, M. (2023). Legal and Economic Analysis of Bank Guarantee for the Execution of Bad Checks (Amended Check Issuance Law 1397). Private Law Studies, 53(1), 25-1,
    DOI: 10.22059/JLQ.2023.357912.1007760 [In Persian]
Benaeioskoei, M., & Kazemi, N. (2023). Comparative Study of the Concept Obligation to the condition of maximum customary efforts in international commercial contracts. Comparative Law Studies, 14(2).  DOI:10.22059/JCL.2023.351816.634466 [In Persian]
 Boro, D. (2007). Comprehension of comprehensive laws in French law; history, goals and results. translated by Ahmad Ekhtari, Gowah Legal Quarterly, (10), 58-66.    at: https://ensani.ir/fa/article/224949    [In Persian]
 Habibnejad, S. A., & and Taghizadeh, A. (2019). Legislative needs assessment; A Necessary Element in Good Legislation. Quarterly Journal of Public Law Knowledge, 8(26), 25-46, in: 10.22034/QJPLK.2020.183 (20 May 2024). [In Persian]
Habibzadeh, S. A., & & Ameri, Z. (2020). Law Writing in the Iranian Legislative System in the Light of Legislative Drafting Models. Quarterly Journal of Parliament and Strategy, 27(102), 241-265. https://ensani.ir/fa/article/430483 [In Persian]
Jafari, A. (2020). Methodology of Law. Ganj Danesh Publications, Second Edition. [In Persian]
 Danesh Pajouh, M. (2013). Introduction to Law, with an Approach to Iranian and Islamic Law. Joint Publications of the Institute of Research, University and Samat, Tenth Edition.
Del. Vecchio, G. (2012). Philosophy of Law. translated by Javad Vahedi, Mizan Publications, third edition. [In Persian]
Rasek, M. (2006). Intrinsic and Transverse Characteristics of Law. Majles and Research, 13(51). 12-40. https://ensani.ir/fa/article/185614. (8 June 2024). [In Persian]
Rafiei, M. T. (2008). Legal Analysis of the Contract for Opening a Letter of Credit in Iranian Law. Thoughts on Private Law, 5(12), 51-96, at: https://jolt.ut.ac.ir/article_22594.html (2 June 1404). [In Persian]
Rawan, S. (2017). New French Contract Law. translated by Ruhollah Khalji, in: www.ekhtebar.ir/?p=39448 (25 April 2024). [In Persian]
Reinerson, A. J. (2024). Law Writing Step by Step. translated by Azadeh Abdollahzadeh Shahrbabki, Samt Publications, second edition. [In Persian]
Riahi, N. (2020). A Critique of the Theory of Internal Public Order in Iranian Public Law. Judiciary Quarterly, 20(101), 103-125.
https://www.ghazavat.org/article_243043.html  [In Persian]
Zantaki, Helen, (2023). Law Writing, the Art and Technology of Regulatory Rules. translated by Hassan Vakilian, Samt Publications, third edition. [In Persian]
Sadr, Mohammad Baqir, (1986). Lessons in the Science of Principles, Vol. 1, Dar Al-Kitab Al-Libani.  Other authors.[in Arabic]
Safaei, S. H. Kazemi, Mahmood; Adel, Morteza;  Mirzanejad Jouybary, Akbar
      (2011). International Sales Law - A Review of the 1980 International Sales Convention with a Comparative Study in the Laws of Iran, France. England and the United States of America, Tehran University Press, third edition. [In Persian]
Sharifi S. E. (2008). Criticism of the Legal Writing Method in the Commercial Law Bill. Journal of Legal Studies, (14), 337-350, at: http://jlr.sdil.ac.ir/article-43752.html (April 15, 2024). [In Persian]
Shiravi, A. H. (2009). Comparative Law. Samt Publications, 9th edition. [In Persian]
​​Saqri, M. (2002). Commercial Law 3 (Documents). Majd Publications, 1st edition. [In Persian]
Ali Panah, A. (2008). Criticism of the provisions of the fifth and seventh chapters of the Commercial Law Bill. Journal of Legal Studies, (14), 381-408, at: http://jlr.sdil.ac.ir/article-43760.html (15 Mat 2025). [In Persian]
Abdipourfard, E. (2002). Commercial Law (Vol. 2 - Commercial Companies Law). Majd Publications, First Edition. [In Persian]
Abdipourfard, E. (2001). Commercial Law (Vol. 3, Commercial Documents) with Amendments and Additions, Majd Publications, Eighth Edition. [In Persian]
Attar, M. S., & Ebrahim Gol, A. (2018). Conceptual Evaluation of the Peremptory Rule as the Best Systematizing Indicator of International Law. Quarterly Journal of Public Law Research, 20(61). 291-316,    https://doi.org/10.22054/qjpl.2018.22391.1531. [In Persian]
Karin, U., & Zantaki, H. (2014). Legislation in Europe, a Comprehensive Guide for Active Researchers and Professionals. Translated by: Karim Baghaei and Arian Petft, Library, Museum and Documentation Center of the Islamic Consultative Assembly, First Edition. [In Persian]
 Kazemi, M. (2019). Civil Law or Persian Jurisprudence: An Essay on the Sources and Structure of Iranian Civil Law. Quarterly Journal of Private Law Research, 8(29), 249-276- at:
    https://doi.org/10.22054/jplr.2019.40851.2172. [In Persian]
Private Law Research Group of Shahr Danesh Institute of Legal Studies and Research (2002). Iranian Commercial Law and the Necessity of Its Revision. Legal Research, 1(1), 11-28 at: http://jlr.sdil.ac.ir/article-44937.html (15 March 2025). [In Persian]
Judge Shariat Panahi, A. (1992). Basic Rights and Political Institutions.   [In Persian]
 
مطالعات حقوق خصوصی
دوره 55، شماره 3
مهر 1404
صفحه 335-371

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار