فوریت یا تراخی در اعمال خیار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از مسائل مربوط به فسخ قرارداد این است که آیا باید خیار را فوراً اعمال کرد یا تأخیر در آن تا زمانی که یکی از اسباب سقوط، محقق نشده، جایز است؟ اختلاف‌نظر بین فقها و حقوق‌دانان، در این مسئله مشهود است. به دلیل ماهیت یکسان خیارات و آثار عملی بحث، باید با تحلیل آن، نظر فقهی و موضع قانون مدنی را بازبینی کرد. قانون مدنی از میان خیارات متعدد، به فوریت 4 مورد آن‌ها تصریح کرده و همین امر سبب اختلاف‌نظر در دیگر خیارات شده است. در فقه نیز معتقدان به فوریت یا تراخی، ادلۀ خاص خود را دارند که قاطعانه نمی‌توان هیچ را مردود دانست یا قبول کرد. لذا باید براساس مبانی عقود، آثار اجتماعی و اقتصادی و دیگر شرایط مربوط، راه‌حلی را برگزید و در کلیۀ خیارات اعمال کرد. مقالۀ حاضر درصدد بررسی این موضوع است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

PROMPTNESS OR DELAY IN EXECUTING THE RESCISSION OPTION

نویسنده [English]

  • Abdollah Khodabakhshi
Assistant Professor of Law Department, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

One issue related to the rescission of contracts is whether an option should be applied promptly or it can be delayed until one of the causes for the extinction of the option arises. Consensus has not been reached among Muslim jurists and legal scholars on the topic. Due to the identical nature of options and the practical effects of the discussion, the legal opinions adopted in Islamic jurisprudence and the Iranian civil code should be revised through analysis. Out of the multiple options, promptness of four is expressly mentioned in the civil code, and this is the reason behind the lack of consensus and disagreement. Each of the proponents and opponents of promptness in the Islamic jurisprudence, have their own reasons that cannot be absolutely rejected or accepted. Therefore, based on the fundamentals of contracts law, social and economic impacts and other related circumstances, one opinion should be adopted and applied for all options. The goal of the article is to study this issue.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil Code
  • Delay
  • jurisprudence
  • Promptness
  • Option of Rescission
ابن‌حمزه، محمد (1408 ه.ق). الوسیلة إلى نیل الفضیلة، چاپ اول، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی.
اراکی، محمدعلی (1414 ه.ق). الخیارات، چاپ اول، قم: مؤسسۀ در راه حق‌.
اردبیلی (مقدس)، احمد (1403 ه.ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان‏، جلد 8، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسان حوزۀ علمیۀ قم‏.
اسدى‏‌حلى (علامه)، حسن (1414 ه.ق). تذکرة‌الفقها، جلد 11، 12 و 14، چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت علیهم‌السلام‏.
اسدى‏‌حلى (علامه)، حسن‏ (1413 ه.ق). قواعدالأحکام فی معرفة‌الحلال و الحرام‏، جلد 2، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسان حوزۀ علمیۀ قم.
اسدی‌حلى (علامه)، حسن‌ (1419 ه.ق). نهایة‌الإحکام فی معرفة‌الأحکام، جلد ‌2، چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت علیهم‌السلام‌.
انصاری (شیخ)، مرتضى (1415 ه.ق). کتاب‌المکاسب، جلد 5، چاپ اول، قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
بحرانى، یوسف‌بن‌احمد (1405 ه.ق). الحدائق‌الناضرة فی أحکام العترة‌الطاهرة، جلد 19، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسان حوزۀ علمیۀ قم‏.
جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر (1381). فلسفۀ عمومی حقوق بر پایۀ اصالت عمل، تئوری موازنه، چاپ اول، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
حسینی‌روحانی، سیدصادق (1429 ه.ق). منهاج‌الفقاهة، جلد ‌5، چاپ پنجم، قم: نشر انوارالهدى‌.
حسینی‌عاملى، جواد (1419ه.ق). مفتاح‌الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، جلد 12، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسان حوزۀ علمیۀ قم‏.
حسینى‌شیرازى، سیدمحمد‏ (بی‌تا). إیصال‌الطالب إلى‌المکاسب، جلد 12، چاپ اول، ‌تهران: منشورات اعلمى.
حلبى (ابن‌زهره)، حمزة (1417 ه.ق). غنیة‌النزوع إلى علمی‌الأصول و الفروع‏، چاپ اول، قم: مؤسسۀ امام صادق علیه‌السلام.
حلى (ابن‌ادریس)، محمد (1410 ه.ق). السرائر‌الحاوی لتحریر‌الفتاوى‏، جلد 2، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسان حوزۀ علمیۀ قم.
خمینى موسوى، سید روح‌اللَّه (1418 ه.ق). کتاب‌البیع، جلد 4، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
سبزوارى (محقق)، محمدباقر (1423 ه.ق). کفایة‌الأحکام، جلد 2، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسان حوزۀ علمیۀ قم.
شهیدی، دکتر مهدی (1386). حقوق مدنی 6، عقود معین 1، چاپ اول، تهران: مجد.
طباطبایی‌قمی، سیدتقی (1426 ه.ق). مبانی منهاج‌الصالحین، جلد ‌8، چاپ اول، قم: منشورات قلم الشرق.
طباطبایى (صاحب ریاض)، سیدعلی (1418 ه.ق). ریاض‌المسائل فی تحقیق‌الأحکام بالدلائل، جلد 8، چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت علیهم‌السلام‏.
طباطبایى‌قمى، سیدتقى (1400 ه.ق). دراساتنا من‌الفقه الجعفری، جلد 4، چاپ اول، قم: مطبعة‌الخیام.
طباطبایى، سیدعلی (1409 ه.ق). الشرح‌الصغیر فی شرح مختصر‌النافع، جلد ‏2، چاپ اول، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى قدس سره.
طوسى، ابوجعفر (1387). المبسوط فی فقه‌الإمامیة، جلد ‏2، چاپ سوم، تهران: المکتبة ‌المرتضویة ‌لإحیاء الآثار‌الجعفریة.
طوسى، ابوجعفر (1407 ه.ق). تهذیب‌الأحکام، جلد 7، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
عاملى‏‌کرکی (محقق ثانى)، علی (1414 ه.ق). جامع‌المقاصد فی شرح القواعد، جلد 4، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ آل‌البیت علیهم‌السلام‏.
عمیدى، سید عمیدالدین (1416 ه.ق). کنزالفواید فی حل مشکلات القواعد، جلد 1، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسان حوزۀ علمیۀ قم.
غروی‌نائینى، میرزا محمدحسین (1373). منیة‌الطالب فی حاشیة‌المکاسب‏، جلد 2، چاپ اول، تهران: المکتبة‌المحمدیه.
کاتوزیان، ناصر (1376). قواعد عمومی قراردادها، جلد پنجم، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
مجاهد طباطبایى، سیدمحمد (بی‌تا). المناهل‏، چاپ اول‏، نرم‌افزار جامع فقه اهل بیت، قم: مؤسسة آل‌البیت.
مقداد، جمال‌الدین‏ (1403 ه.ق). نضدالقواعد الفقهیة على مذهب الإمامیة، چاپ اول، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى.
موسوی خویى، سیدابوالقاسم (1384). مصباح الفقاهة (المکاسب)، جلد 6، قم: مؤسسۀ احیا آثار امام خویی.
میرزانژاد جویباری، اکبر (1386). «نگاهی نو به مفهوم فوریت خیار در حقوق ایران با مطالعۀ تطبیقی»، فصل‌نامۀ مدرس علوم انسانی، دورۀ 11.
نجفى (کاشف‌الغطا)، جعفر (1420 ه.ق). شرح‌الشیخ جعفر على قواعد العلاّمة ابن المطهر، چاپ اول، قم: مؤسسۀ کاشف‌الغطا.
نجفى (کاشف الغطا)، علی (1422 ه.ق). شرح خیارات‌اللمعه، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسان حوزۀ علمیه.
نجفى، محمدحسن (صاحب جواهر) (بی‌تا). جواهر‌الکلام فی شرح شرائع‌الإسلام‏، جلد 23، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نراقى، احمد (1415 ه.ق). مستند‌الشیعة فی أحکام الشریعة، جلد 14، چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت علیهم‌السلام.