مطالعۀ تطبیقی مفهوم ضمان در حقوق اسلامی، مسئولیت مدنی در حقوق رومی- ژرمنی و Tort در کامن‌لا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق خصوصی و اسلامی دانشکدۀ حقوق دانشگاه قم

چکیده

جریان سریع جهانی شدن، پژوهش‌های تطبیقی حقوقی را نیز ضروری ساخته است. نخستین پیش‌نیاز پژوهش تطبیقی، شناسایی دقیق مفاهیم مرتبط با موضوعی است که در چند نظام حقوقی مورد مطالعة مقایسه‌ای قرار می‌گیرد. در قلمرو حقوق مسئولیت مدنی و tort از یک سو، و فقه و حقوق ضمانات از سوی دیگر، شناسایی مقایسه‌ای مفاهیم سه‌گانة «ضمان»، «مسئولیت مدنی» و «Tort» نخستین گام برای هر گونه پژوهش تطبیقی در این حوزه است؛ به‌ویژه اینکه ادبیات حقوقی رایج ما در این زمینه از شفافیت لازم برخوردار نیست و کاربردهای غیردقیق و گاهی نادرست از این واژگان وجود دارد. در این مقاله سعی شده است که هر یک از این مفاهیم سه‌گانه در خاستگاه اصلی خود شناسایی شود؛ سپس مقایسه‌ای اغلب مفهوم‌شناسانه بین آنها صورت گیرد؛ تا به‌ویژه مناسبات مفهومی واژة «ضمان» که از پیچیده‌ترین مفاهیم در فقه و حقوق اسلامی است، با نظایر آن در دو نظام حقوقی مذکور روشن شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

CONCEPTIONS OF ḌAMĀN IN THE ISLAMIC LAW, CIVIL LIABILITY IN THE CIVIL LAW, AND TORT IN THE COMMON LAW: A COMPARATIVE STUDY

نویسنده [English]

  • Ahmad Deylami
Associate Professor of Private and Islamic Law, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

The rapid trend of globalization has left its impression on comparative legal studies. A first prerequisite for a comparative study is identification of the conceptions related to a topic which is subject to comparative studies in several legal systems. The first step for any comparative study in the realm of civil liability law, Tort law, and the ḍamān-oriented Fiqh and Islamic law is the comparative identification of the three conceptions of ḍamān, civil liability, and Tort. It is significant because our current Iranian law literature is not well transparent in this regard. This leads to inexact and imprecise uses of these terminologies. The present paper deals with each of these three terminologies in their genuine contexts of origination, followed by a mainly conceptual comparison, leading particularly to conceptual relations of ḍamān, itself a sophisticated term in the Islamic Fiqh and law, in contrast to its synonymous terminologies in other two legal systems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ḍamān
  • civil liability
  • Civil law
  • Common law
  • legal system
  • Tort
  • Islamic Fiqh

مراجع

الف) فارسی و عربی
1. اصفهانی، محمدحسین (1425ق). حاشیه المکاسب، ج 1، قم: مؤسسۀ آل البیت (ع).
2. امامی، سید حسن (1370). حقوق مدنی، ج 2، تهران: انتشارت اسلامیه.
3. انصاری، شیخ مرتضی (1424ق). مکاسب، ج 3، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
4. ایروانى، على (1406ق). حاشیه المکاسب،ج 2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
5. بادینی، حسن (1384). فلسفة مسئولیت مدنی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
6. بجنوردی، سید حسن (1419ق). القواعد الفقهیه، قم: نشر الهادی.
7. بحرالعلوم، محمد (1403ق). بلغه الفقیه، ج 1و2، تهران: منشورات مکتبه الصادق.
8. بحرانی، یوسف (1405ق). الحدائق الناضره، ج 18 و21، قم: دفتر نشر اسلامی.
9. جزائری، سید محمدجعفر(1416ق). هدی الطالب فی شرح المکاسب، قم: دارالکتاب.
10. الجندی، محمد الشحات (1990م). ضمان العقد او المسؤولیه العقدیه فی الشریعه الاسلامیه، القاهره: دارالهضه العربیه.
11. حائری، سید علی (1318). ریاض المسائل، ج 8، قم: مؤسسۀ آل البیت (ع).
12. حکیم، سید محسن (بی‌تا). نهج‌الفقاهه، قم: انتشارات 22 بهمن.
13. حلی(علامه)، حسن (1420ق). تحریرالاحکام، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
14. خراسانی، محمدکاظم (1406ق). حاشیه المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
15. الخفیف، علی (2000م). الضمان فی الفقه الاسلامی، قاهره: دارالفکر العربی.
16. رشتی، حبیب‌الله (بی‌تا). کتاب الغصب، بی‌جا، بی‌نا.
17. الزحیلی، وهبه (1402ق). نظریۀ الضمان و احکام المسئولیه المدنیه فی الفقه الاسلامی، دمشق: دارالفکر.
18. الزرقاء، مصطفی (1988). فعل الضار و الضمان فیه، دمشق: دارالقلم.
19. سبزواری، ملاهادی (1369). شرح المنظومه، تهران: نشر ناب.
20. سلطان العلماء (1412ق). حاشیه لمعه، ج1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
21. شهید ثانی (1413ق). مسالک الافهام، ج4، قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیه.
22. ------- (1410ق). الروضه البهیه، ج4، قم: داوری.
23. صافی، علی عبدالحکیم (1389). الضمان فی الفقه الاسلامی، تهران: مجمع التقریب بین المذاهب الاسلامیه.
24. طوسی، خواجه نصیرالدین و علامه حلی (1371). الجوهر النضید، قم: انتشارات بیدار.
25.کاتوزیان، ناصر (1378). مسئولیت مدنی، ج1، چ2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
26. کوه کمری، سید محمد (1417ق). کتاب البیع، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
27. مامقانی، محمدحسن (1316). غایه الآمال، ج 2، قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.
28. محسنی، محمدآصف (1382). الضمانات الفقهیه و اسبابها، قم: پیام مهر.
29. نائینی، محمد‌حسین (1418). منیه الطالب، تقریر شیخ موسی نجفی، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
30. ------------- (1413ق). المکاسب والبیع، تقریر شیخ محمد‌تقی آملی، قم: دفتر نشر اسلامی.
31. نجدات، محمد (1427ق). ضمان العقد فی الفقه الاسلامی، دمشق: دارالمکتبی.
32. نجفی، شیخ‌ محمد‌حسین (بی‌تا). جواهر الکلام،‌ ج26، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
33. نراقی، مولی احمد (1417ق). عوائد الایام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
34. نوری، فضل‌الله (1414ق). رساله فی قاعده ضمان الید، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
35. همدانی، آقا رضا (1420ق). حاشیۀ کتاب المکاسب، قم: محمدرضا انصاری قمی.
36. یزدی، سید محمدکاظم (بی‌تا). حاشیۀ المکاسب، ج1، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
 
ب) لاتین
37. Batten Danna (2010). Gale Encyclopedia of American Law, Vol 14, Dictionary of Legal Terms, 3rd Ed, Detroit, Gale Cengage Learning.
38. Cane Peter (1997). The Anatomy of Tort Law, Oxford: Hart publishing.
39. Clerk & Lindsell (1998). Tort, Seventeenth Edition, London: Sweet & Maxwell.    
40. Cooke John (2009). Law of Tort, Ninth Edition, London: Pearson Longman.
41. Cornu, (1996). Vocabulaire juridique, sexism’ edition, Paris: association Henri capitant.
42. Delebecque D & Pansier F. J (2001). Droit des obligations, Responsabilité civile Délit et quasi-Délit, First Edition, Paris.
43. Elliott Catherine & Frances Quinn (2009). Tort Law, 7th Ed, Edinburgh: Pearson Education.
44. Fleming, John G, (1998). The Law of Torts, Sydney: LBC Information Service.
45. Geert. B (2010). Personality Rights in European Tort Law, Cambridge University Publication.
46. Gerard Henry Campbell, (1993). Black’s Law Dictionary, 6th Ed, United States, west.
47. Harpwood Vivienne (2000). Principles of Tort Law, Fourth Edition, London: Cavendish Publishing. 
48. --------------------- (2009). Modern Tort Law, 7th Ed,London & New York: Routledge. Cavendish.
49. Horsey K & Rackley E (2012).Tort Law, 3RD Ed, London: Oxford University.
50. Markesinis Basil S. and Hannes Unberath (2002). The German law of Torts, A Comparative Treatise,London: Hart Publication.
51. Martin Elizabeth A. (2006). Oxford Dictionary of Law, Sixth Edition, London, Oxford University Press.
52. Owen Richard (2000). Essential Tort Law, Third Edition, London: Cavendish Publication.
53. Prosser William L. and Keeton (1984). On Torts, West Pub. Co.
54. Rémy Cabrillac (1996). Droit des obligations, 2e édition, Paris: Dalloz.
55. Tunc Andre (1983). International Encyclopedia of Comparative Law, Vol XI, Tort, the Netherland, Kluwer Academic Publisher Group.
56. Tunc Andre (1989). La Responsabilité civile, 2e édition, Paris, Economica.
57. Von Bar. Christian & Drubbing Ulrich (2004). The Introduction of Contract Law and Tort Law and Property Law in Europe, Sillier, European Law Publishers.
58. Winfield and Jolowicz (1975). Tort, Tenth Edition, London: Sweet & Maxwell.
59. Winfield Percy H. (1931). The province of the law of the tort, London: Cambridge University Press.
مطالعات حقوق خصوصی
دوره 48، شماره 4
دی 1397
صفحه 663-682

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار