درآمدی بر نظریۀ عمومی قراردادهای مالی بازار پول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه تهران پردیس فارابی

2 دکتری حقوق خصوصی دانشگاه تهران (پردیس فارابی)

چکیده

بازار پول و بانک، پدیده‌های مدرنیته و جوامع صنعتی‌اند. به‌نظر می‌رسد قراردادهایی هم که در چارچوب نظام معاملاتی این بازار تدوین شوند، باید ویژة این بازار تقنین شوند؛ همان‌گونه‌که پس از صنعتی شدن، قرارداد کار از نظام قرارداد اجارۀ اشخاص فاصله گرفته و موضوع تقنین واقع شده و همان‌گونه‌که در بخش دیگری از نظام مالی، قراردادهای بیمه ویژة آن بازار نوظهور تقنین شده است. برای تنظیم مناسبات قراردادی و نیاز اشخاص در جوامع مدرن، یک راه‌حل، توسل به اصل آزادی قراردادی است که بر همین اساس قراردادهای نوین متعددی به‌صورت عقود بی‌نام در نظام فعلی ایران ایجاد شده‌اند. راه‌حل دیگری که توسط برخی فقها مطرح شده، استمداد از نظریة شروط است که با درج شروط ضمن عقد، همان عقود معین سابق، روزامد و مبتنی بر نیازهای روز شود. این رویکرد در قانون عملیات بانکی بدون ربا نیز استفاده شده است. روش سوم جعل، وضع و ایجاد عقود معین جدید توسط قانونگذار، متناسب با بازار پول است که در این مقاله به بررسی اجماعی این رویکرد خواهیم پرداخت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

GENERAL THEORY OF FINANCIAL CONTRACTS IN MONETARY SYSTEM

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sardoeinasab 1
  • Zahra Farivar 2
1 Associate Professor, Department of Private Law, Faculty of Law, University of Tehran (Farabi Campus)
2 PhD in Private Law, University of Tehran, Iran (Farabi Campus)
چکیده [English]

Bank and monetary system are the issues of modernization and industrialization process. Implementing some terms and conditions to contracts is one the solutions to make nominal contracts compatible and up-to-date for developments in modern societies. Since the nominate contracts were created and legislated centuries ago, modern societies are sometimes challenged to cover their needs in those formats. To solve these challenges, one solution is to recourse the principle of contractual freedom. As a result, numerous modern contracts have been made in the name of innominate contracts in the current Iranian system. The second solution is to legislate new specific or nominated contracts, such as insurance contracts and labor contracts. The third solution is to recourse the condition theory. Hence, by means of implementing some terms in the contract, we can update the same past nominate contracts, according to the needs of the day. This method has been widely used in financial markets, especially the monetary and banking markets. In this paper it has been attempted to explain the legal inefficiencies of this theory in financial contracts and suggest an optimal solution.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nominate Contract
  • Innominate Contract
  • Financial Contracts
  • Monetary and Banking Market
الف) فارسی
1. ابراهیمی، مریم؛ باقری، محمود (1391). «مطالعۀ تطبیقی منع ربا در حقوق کشورهای اسلامی و کشورهای اروپایی»، مجلۀ دانش حقوق مدنی، ش 2.
2. احمدوند، معروف‌علی (1382). «مروری بر ماهیت‌شناسی پول و دیدگاه فقیهان»، کاوشی نو در فقه، ش 36، تابستان
3. اخلاقی، بهروز (1372). «بحثی پیرامون ماهیت حقوقی قراردادهای حمل‌ونقل از دیدگاه حقوق مدنی»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورۀ 29، شمارۀ پیاپی 1159.
4. افتخار جهرمی، گودرز؛ حسینی پویا، سید محسن (1394). «تحلیل و نقد اقوال فقهی پیرامون خسارات کاهش ارزش پول پس از تأخیر تأدیه»، تحقیقات حقوقی، ش 71، پاییز
5. بادینی، حسن (1382). «مبانی فلسفی نگرش اقتصادی به حقوق، حسن بادینی»، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش 62
6. باغستانی، مسعودی، میبدی، اشرف‌السادات؛ صمدی بروجنی، رضا (1394). «لزوم دخالت دولت در مقررات گذاری و نظارت بر بازارهای مالی، مجلۀ اقتصادی، ش 7و 8.
7. بنی‌طبا، سید مهدی (1394). آسیب‌شناسی نظام بانکی، ساماندهی تجهیز و تخصیص منابع قرض‌الحسنه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی، مرکز پژوهش‌های مجلس، شمارۀ مسلسل 14455.
8. توتونچیان، ایرج (1379). پول، بانکداری اسلامی و مقایسه آن با نظام سرمایه‌داری، انتشارات مؤسسۀ فرهنگی- هنری توانگران.
9. رجایی، محمد (1380). «مقایسۀ اجمالی تجهیز و تخصیص منابع پولی در دو نظام بانکی ربوی و غیرربوی در ایران»، مجلۀ معرفت، ش 41، اردیبهشت 1380
10. رفیعی، محمدتقی (1386). «تحلیل حقوقی قرارداد گشایش اعتبارات اسنادی در حقوق ایران»، اندیشه‌های حقوقی، سال پنجم، ش 12
11. زیباکلام، سعید (1384). معرفت‌شناسی اجتماعی: طرح و نقد مکتب ادینبورا، تهران: سمت.
12. السان، مصطفی (1389) حقوق بانکی، تهران: سمت.
13. سعیدی، سید محسن (1385). «نظریۀ جبران کاهش ارزش پول»، فقه اهل‌بیت، ش 45.
14. سلطانی، محمد (1393). حقوق بانکی، چ دوم، تهران: میزان.
15. سهرابیان پاریزی، محمد (1386). بررسی برائت و اشتغال از دیدگاه محقق خراسانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم.
16. صادقی، محسن؛ گودرزی، حبیب (1387). «بررسی قراردادهای بین‌المللی طراحی، تهیۀ تجهیزات و ساخت با نگاهی به جایگاه آن در نظام حقوقی ایران»، فصلنامۀ حقوق، دورۀ 38، ش 2.
17. طاهری، حبیب‌الله (1380). «ضمان کاهش ارزش پول از دیدگاه فقه و حقوق»، مجتمع آموزش عالی قم، ش 11، زمستان.
18. عبدی‌پور، ابراهیم (1389). «تحلیل حقوقی ماهیت پول الکترونیکی»، حقوق خصوصی، ش 16، بهار و تابستان 1389.
19. عراقی، عزت‌الله (1393) حقوق کار، ج 1، چ پانزدهم تهران: سمت.
20. فریور، زهرا (1393). «نقدی بر نظریه وکالت در سپرده‌گذاری بلندمدت بانکی»، مجلۀ حقوق بانکی، ش 7.
21. کاتوزیان ، ناصر (1388). قواعد عمومی قراردادها، ج 1، چ هشتم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
22. ---------- (1378) حقوق مدنی، معاملات معوض- عقود تملیکی – بیع- معاوضه- اجاره-قرض (عقود معین، ج 1)، چ دهم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
23. ------------ (1387). عقود معین، ج 1، چ دهم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
24. ------------ (1384). ماهیت حقوقی سپرده‌های بانکی، شانزدهمین همایش بانکداری اسلامی، موسسۀ عالی بانکداری ایران.
25. --------------- (1374). مقدمۀ علم حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ 96.
26. محقق داماد، مصطفی (1388). نظریۀ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، مرکز نشر علوم اسلامی.
27. -------------- (1378). «قاعدۀ قبح عقاب بلابیان و مقایسۀ آن با اصل قانونی بودن مجازات»، پژوهش‌های فلسفی کلامی، ش 1.
28. مرکز پژوهش‌های مجلس (1394). اظهارنظر کارشناسی دربارۀ «طرح عملیات بانکی بدون ربا».
29. کلیات طرح از دیدگاه صاحب‌نظران، دورۀ نهم، سال سوم، کد موضوعی 220، شمارۀ مسلسل 14445.
30. مسعودی، علیرضا (1390). حقوق بانکی، چ پنجم، تهران: پیشبرد.
31. ------------ (1382). «ماهیت حقوقی ضمانت‌نامه‌های بانکی»، مجلۀ پژوهش‌های حقوقی، ش 4.
32. مطهری، مرتضی (1393). مسئلۀ ربا به ضمیمة بیمه، چ بیست‌وسوم، تهران: صدرا.
32. مکارم شیرازی، ناصر (1389). بررسی طرق فرار از ربا، چ سوم، انتشارات امام علی بن ابی‌طالب (ع).
33. ملاکریمی، فرشته (1392)، «بررسی فقهی اقتصادی وثائق بانکی در بانکداری اسلامی»، مجلۀ ماه نوین، ش 54.
35. موسویان سید عباس؛ میسمی، حسین (1390). حیل مجاز ربا، گزارش دومین جلسه از سلسله نشست‌های نقد پژوهش‌های بانکداری و مالیۀ اسلامی، پژوهشکدۀ پولی بانکی بانک مرکزی.
36. ----------------------------- (1393). «نقد و بررسی دیدگاه‌های جدید پیرامون ربا و بهرۀ بانکی»، مجلۀ تحقیقات مالی اسلامی، سال سوم ش دوم (پیاپی 6).
37. --------------------------- (1393). بانکداری اسلامی 1 مبانی نظری ـ تجارب عملی، تهران: انتشارات پژوهشکدۀ پول و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، ویرایش سوم.
38. موسویان، سید عباس؛ بهاری قراملکی، حسن (1392). «مبانی فقهی بازارهای پول و سرمایه و کاربردهای آن»، دوفصلنامة معرفت اقتصاد اسلامی، سال پنجم، ش اول، پیاپی ۹.
39. موسویان، سید عباس (1386). «نقد و بررسی قانون عملیات بانکی بدون ربا و پیشنهاد قانون جایگزین»، فصلناۀهعلمیپژوهشیاقتصاداسلامی، سال هفتم، ش 25.
40. --------------- (1384). «ارزیابی قراردادها و شیوه‌های اعطای تسهیلات در بانکداری بدون ربا»، اقتصاد اسلامی، سال پنجم.
41. --------------- (1383). «ارزیابی سپرده‌های بانکی و پیشنهاد سپرده‌های جدید»، مجلۀ اقتصاد اسلامی، سال چهارم.
 
42. -------------- (1386). «مبانی فقهی قانون عملیات بانکی بدون ربا»،مجلۀ فقه و حقوق، سال چهارم ش 14، پاییز
43. --------------- (1392). معاملات بانکی از منظر مراجع تقلید، پژوهشکدۀ پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ، ویرایش دوم.
44. -------------- (1384). «ربا در قرض‌های تولیدی و تجاری»، اقتصاد اسلامی، ش 18.
45. میرزانژاد جویباری، اکبر (1388). «تأملی اجمالی در مفهوم عرفی بودن حقوق قراردادها در حقوق موضوعۀ ایران»، فصلنامۀ حقوق، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورۀ 39، ش 1.
46. نادران، الیاس؛ شریف‌زاده، محمدجواد (1389). «ضرورت مطالعات میان‌رشته‌ای و افق‌های نوین در مطالعات حقوق و اقتصاد در اسلام (قضیۀ کوز و هزینه‌های مبادله)»، فصلنامۀمطالعاتمیان‌رشته‌ایدرعلومانسانی، دورۀ دوم، ش 3.
47. نصیری اقدم، علی (1389). «روش‌شناسی رونالد کوز در اصلاح نظریۀ اقتصادی با تأکید بر «مسئلۀ هزینۀ اجتماعی» و ماهیت بنگاه»، فصلنامۀ علمی پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی، سال شانزدهم، ش 62.
48. نظرپور، محمدنقی؛ ملاکریمی، فرشته (1396). «بررسی کاربرد قاعده شرط در قراردادهای بانکی»، اقتصاد اسلامی، ش 65.
49. هاشمی شاهرودی، سید محمود (1374). «احکام فقهی کاهش ارزش پول»، فقه اهل‌بیت، ش 2.
50. هشتمین همایش بانکداری اسلامی، «منابع و مصارف در بانکداری اسلامی»، تازه‌های اقتصاد، مهر 1376، ش 65.
51. یزدی، محمد (1362). مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دورۀ 1، جلسۀ 482.
52. یوسفی، احمدعلی (1381). «بررسی فقهی نظریه‌های جبران کاهش ارزش پول»، فقه اهل‌بیت، ش 31، پاییز
53. ----------- (1377). «پول جدید از نگاه اندیشمندان»، فقه اهل‌بیت، ش 16.
 
ب) خارجی
54. Barnihzer,, Daniel D., (2006). Power, Inequality and the bargain: the role of bargaining power in the law of contract, symposium introduction, MICH. ST. L. Rev.
55. Bratton W.W., (1989). The New Economic Theory of the Firm: Critical Perspectives from History, Stanford L Rev 41.
56. Davies, Paul Lyndon,  (2010). Introduction to Company Law , OUP Oxford.
57. Demsetz, H., (1983), The Structure of Ownership and the Theory of the Firm, J Law Econ 26 (2).
58. Foss, N.J., Lando, H, Thomsen S., (2000). Cheltenham , The Theory of the Firm., Encyclopedia of Law and Economics. Volume III. The Regulation of Contracts. Edward Elgar.
59. Habermas, Jurgen, (1996) Between Fact and Norms (Contributions to a Discourse Theory of Law and Democracy, translated by William Rehg, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts.
60. Klein, William A. , Coffee, John C. , Partnoy, Frank, (2010) Business Organization and Finance: Legal and Economic Principles, Thomson Reuters Foundation Press
61. Mahoney, P.G., (2000) 'Contract or Concession? An Essay on the History of Corporate Law', 34 Ga. Law Review
62. Millon, David, (1990). “Theories of the corporation”, Duke law journal, Vol. (2001)
63. Vermeulen, E.P.M, (2003). The evolution of legal business forms in Europe and United, venture capital, joint venture and partnership, Kluwer Law International press
64. Balling, Morten, Lierman, Frank, Van den Spiegel Freddy, Ayadi, Rym & T. Llewellyn ,David, New Paradigms in Banking, Financial Markets and Regulation, , SUERF – The European Money and Finance Forum,Vienna, 2012
65. World Bank, The Evolution of Financial Systems, World Bank Group (US) 1989, available at: https://openknowledge.worldbank.org.