منطق استدلال حقوقی و قضائی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق خصوصی و اسلامی دانشکدة حقوق دانشگاه قم

چکیده

در پژوهش حقوقی دو نوع مجهول وجود دارد: مجهولات حکمی و مجهولات موضوعی؛ و از استدلال حقوقی و قضایی برای کشف آنها استفاده می‌شود. منطق استدلال در هریک از مراحل سه‌گانة اثبات استناد حقایق خارجی به خوانده، توصیف حقوقی حقایق خارجی و کشف حکم قانون‌گذار در خصوص آن موضوع، چگونه است؟ هدف این نوشتار تبیین ساختار و فرایند منطق استدلال در حقوق است. روش این تحقیق توصیفی و تحلیلی (عقلی و عقلایی) است که به تناسب ماهیت موضوعِ شناسایی، به‌کار گرفته خواهد شد. براساس یافته‌های پژوهش، منطق استدلال در حقوق، ماهیت ترکیبی دارد. اگرچه به لحاظ شکلی اصولاً از منطق صوری ارسطویی پیروی می‌کند، در تحقیق محتوای مقدماتِ استدلال و اثبات استنادِ موضوعات به اشخاص، متناسب با ماهیت موضوع و منبع تحقیق، منطق استدلال، از شیوه‌های تفسیری، تحلیل عقلی و عقلایی، منطق استقرایی و قواعد ادبی و تاریخی بهره می‌برد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Logic of Legal and Judicial Reasoning

نویسنده [English]

  • Ahmad Deylami
The university of Qom
چکیده [English]

There are two types of questions in legal studies: questions that pertain to the rules of law, and questions that concern its relevant subjects. Accordingly, there are two types of reasoning that are used for finding answers to these different types of questions: legal reasoning and judicial reasoning. The question concerns the logic of reasoning in law in each of the following three stages: proving the imputability of facts to the defendant; identification and legal description of the facts; and discovering the stance and rules of law of the legislator in view of the case in point. The present study attempts to explicate the structure and proses of the logic of law. The present study draws upon a descriptive and analytical (rational and reasonable) methodology that will be applied according to the nature of the topic under study. Based on the findings of the present work, the logic of legal and judicial reasoning has a combinatory nature. Although it appears to follow the Aristotelian formal logic, in researching the content of the premises of reasoning and proving imputability of subjects to individuals, the logic of reasoning, according to the nature of the subjects as well as the research sources, benefits from a hermeneutical method, rational and reasonable analysis, deductive reasoning, and literary and linguistic rules.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Proving Imputability
  • Proving the Fact
  • Proving the Rule of Law
  • The Logic Of Fiqh (Jurisprudence)
  • The Logic Of Law

مراجع

  1. الف) فارسی

    1. آرائی، حمید؛ شهابی، مهدی؛ دهباشی، مهدی (1398). «تأملی بر رابطۀ حقوق و ایدئولوژی و تأثیر آن بر کثرت استدلال حقوقی»، فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی، دورۀ 49، ش 4، ص 580-561. 
    2. بیکس، برایان (1389). فرهنگ نظریۀ حقوقی، ترجمۀ محمد راسخ، تهران: نشر نی.
    3. پاپکین، ریچارد؛ استرول، آوروم (1370). کلیات فلسفه، ترجمه و اضافات: سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: حکمت.
    4. جعفری تبار، حسن (1388). فلسفۀ تفسیری حقوق، چ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    5. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1371). مقدمۀ عمومی علم حقوق، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
    6. حبیبی، حسن (1373). منطق حقوقی و انفورماتیک حقوقی، چ اول، تهران: اطلاعات.
    7. خندان، سید علی‌اصغر (1379). منطق کاربردی، تهران: سمت و طه.
    8. سیمایی صراف، حسین (1395). قیاس در استدلال حقوقی، چ سوم، تهران: شهر دانش.
    9. الشریف، محمدمهدی (1397). منطق حقوق، چ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    10. الشریف، محمدمهدی، آرائی، حمید (1396). «پلورالیسم استدلال حقوقی در پرتو تفسیرهای متعارض»، مجلۀ حقوق تطبیقی، دورۀ 5، ش 107، ص 26-3.
    11. شهابی، محمود (1361). رهبر خرد، تهران: کتاب‌فروشی خیام.
    12. شیخ رضائی، حسین؛ کرباسی‌نژاد، امیر احسان (1391). آشنایی با فلسفه علم، تهران: هرمس.
    13. صادق‌منش، جعفر؛ فرخی‌نیا، علی (1391). «مبنا، روش و جایگاه استدلال قضایی»، مجلۀ حقوقی دادگستری، دورۀ 76، ش 79، ص 238 ـ 213.
    14. طباطبائی، سید محمدحسین (1374). اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: صدرا.
    15. عابدی شاهرودی، علی (1394). نقد قوۀ شناخت، تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    16. علی‌آبادی، عبدالصمد؛ اسفندیاری، رضا (1394). «واکاوی قاعدۀ دفع افسد به فاسد از دیدگاه مذاهب فقهی»، پژوهش‌نامۀ مذاهب اسلامی، سال دوم، ش 3، ص 32-9.
    17. کاتوزیان، ناصر (1381). مقدمۀ علم حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    18. ---------- (1393). فلسفۀ حقوق، ج 3، چ پنجم، تهران: گنج دانش.
    19. مفتح، محمدهادی (1395). «قاعدۀ اهم و مهم و نظریۀ غیراخلاقی توجیه»، پژوهش‌های اخلاقی، سال ششم، ش 3، ص 164-145.
    20. یاوری، اسدالله (1396). تفسیر قضایی در حقوق عمومی، چ اول، تهران: پژوهشگاه قوۀ قضاییه.

    ب) عربی

    1. ابن‌سینا (1361). الشفاء – المنطق، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله نجفی مرعشی.
    2. اصفهانی، محمدحسین (1372). نهایه الدرایه فی شرح الکفایه، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع) لإحیاء التراث.
    3. حائری یزدی، عبدالکریم (1418ق). دررالفوائد، قم: موسسۀ النشر الاسلامی.
    4. حلّی (علامه)، حسن (1363). الجوهر النضید، قم: بیدار.
    5. خراسانی (آخوند)، محمدکاظم (1438ق). کفایه الاصول، ج 1، تحقیق و تعلیق: عباس علی زارعی سبزواری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    6. صدر، سید محمدباقر (1978). دروس فی علم الاصول، بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
    7. طباطبائی، سید محمدحسین (1390). المیزان، قم: انتشارات اسماعیلیان.
    8. عاملی، حسن (1439ق). معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    9. عراقی، آغا ضیاء‌الدین (1364). نهایه الافکار، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    10. غروی نائینی، محمدحسین (1414ق). فوائد الاصول، ج 1 و 2، تألیف: محمدعلی کاظمی خراسانی، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    11. فارابی، ابونصر (1364). المنطقیات، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله نجفی مرعشی.
    12. قمی (میرزا)، ابوالقاسم (1439ق). القوانین المحکمه فی اصول الفقه، قم: مؤسسۀ آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
    13. مظفر، محمدرضا (1388). اصول الفقه، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    14. ----------- (1361). المنطق، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    15. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1363). تهذیب الاصول، تقریر: جعفر سبحانی، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    16. موسوی خوئی، سید ابوالقاسم (1410ق). محاضرات فی اصول الفقه، قم: دارالانصاریان.
    17. یزدی، مولی عبدالله (1363). الحاشیه علی تهذیب المنطق، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.

    ج) انگلیسی

    1.  Alexy, R (1989). A Theory of Legal Argumentation. The Theory of Rational Discourse as Theory of Legal Justification,Oxford: Clarendon.
    2.  Boonin, Leonard. G (1965). “The logic of Legal Decisions”, Ethics, Published by: The University of Chicago Press, Vol. 75, No. 3, pp. 179-194.
    3.  Cohen Morris A (1916). “The place of Logic in the Law”, Harvard Law Review, Vol. 29, No. 6, pp. 622-639.
    4.  Ellsworth Phoebe. G (2005). “Legal reasoning”, In the Cambridge Handbook of Thinking and reasoning,edited by k. j. holy oak and R.G Morrison Jr., New York: Cambridge University Press, pp. 685- 704.
    5.  Hage, J (1997). “A Theory of Legal Reasoning and a Logic to Match”,OnLogical Model of Legal Argumentation, Springer- Science + Business Media, B.V, pp. 43-118.
    6.  Hallaq Wael B (1985-1986). “the Logic of Legal Reasoning in Religious and Non-Religious Cultures: the Case of Islamic Law and the Common Law”, Cleveland State Law Review, vol. 34, No. 79, pp. 79-96.
    7.  Levi, E. H (1948). “An Introduction of Legal Reasoning”, the University of Chicago Law Review, Vol. 15, No. 3, pp. 501- 574.
    8.  Mullock Philip (1966). “The "Logic" of Legal Reasoning”, Mind, New Series, Vol. 75, No. 297, pp. 128-130.
    9.  Spellman Barbara. A & Schauer Frederick (2012). “Legal Reasoning”, K. J. Holy oak & R. G. Morrison (Eds.), The Oxford Handbook of Thinking and Reasoning (2nd Ed.). New York: Oxford University Press, pp. 1-49.  
    10.  Wahlgren Peter. (2009) .“Legal Reasoning; A Jurisprudential Model”, Stockholm Institute for Scandinavian Law, pp. 199-282.
    11.  Walton Douglas (2018). “Legal Reasoning and Argumentation”, On the: Handbook of Legal Reasoning and Argumentation, Springer Nature B.V, pp. 47-75.

    د) فرانسوی

     

    1.  Pansier Frédéric-Jérôme (1997). Méthodologie du droit,Paris: Editions Litec. 
    2.  Perelman Ch. (1979). Méthodes du Droit, Deuxième édition, Paris: Dalloz.
    3. Troper Michel (2006). La philosophie du droit,Paris, Presses universitaires de France.

     

     

مطالعات حقوق خصوصی
دوره 50، شماره 3
مهر 1399
صفحه 495-511

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار