امکان اخلاق‌سازی در فرایند استدلال قضایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه تهران پردیس البرز

2 دانشیار گروه حقوق خصوصی و اسلامی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

فرایند استدلال قضایی مسئله‌ای اساسی مبتنی بر تفکرات فلسفی قاضی است.نحوۀ تطبیق مفاهیم کلی مواد قانونی با مصادیق خارجی آن، همواره تحت تأثیر نگاه فلسفی یا زبانی قاضی قرار دارد. هر نظریۀ فلسفی از زاویۀ متفاوتی به آن می‌نگرد. براساس رویکرد دیالکتیکی هگل و کارکرد زبانی ویتگنشتاین و تفسیر گادامری از قانون، فرایند استدلال قضایی امکان اخلاق‌سازی به‌خصوص طبق مکاتب غیرواقع‌گرا را داراست. مقالۀ پیش‌رو با نگاهی نو مبتنی بر روش تحلیلی و توصیفی، به واکاویامکان اخلاق‌سازی در فرایند استدلال قضایی پرداخته است. از دیدگاه هگل، حقوق به‌سبب دیالکتیک حاکم بر اراده‌گرایی قاضی در استدلال قضایی، در حال «شدن» است. این امر عنصری اساسی برای تحقق «اکنون اجتماعی» است و «اکنون اجتماعی» بستری برای شکل‌گیری هنجارهای اخلاقی است. طبق رویکرد کارکرد زبانی در فرایند استدلال قضایی، زبان فقط بازتاب‌دهندۀ مفاهیم نیست، بلکه سازندۀ آن است. فرایند استدلال قضایی ممکن است به تغییر عناوین کیفری یا حقوقی منتهی شده و موجب تغییر یا خلق هنجارهای اجتماعی شود. در هرمنوتیک فلسفی بین نگرش فلسفی قاضی و متن قانون دور هرمنوتیکی وجود دارد. در هر قرائت، مفاهیم جدید به‌دست می‌آید که درست و قابل اعمال است. این نظریه در فرایند استدلال قضایی و اجرای قوانین مطابق آن در شکل‌گیری ارزش‌های اخلاقی نقش اساسی دارد. ازاین‌رو طبق نظریۀ هگل در معرفت اخلاقی فرایندهای سه‌گانه، به اخلاق‌سازی منجر می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Is the Morality of Judicial Reasoning Process Possible

نویسندگان [English]

  • mohammad maleki 1
  • mohsen esmaeili 2
1 university
2 the proffessor of tehran univercity
چکیده [English]

The judicial reasoning –based precedent is a profound issue rooted in the philosophical thoughts of the judge. The philosophical orientations or lingual characteristics of the judge always determine the method used by him relate the general concepts of the law specific case . Each philosophical theory has a different view on it. Based on Hegel 's dialectic approach and the language function of Wittgenstein and Gadamer's Hermeneutics with respect to law, the judicial reasoning process deserves to have its internal moral rules particularly under the non- realistic schools of the morality. The present article, using descriptive – analytical methodology, aims at studying the morality of the process under the said theories.
According to Hegel, the law is becoming due to the dialectic nature of the judge's determinism. This fact is an essential element for the social newness. This social newness is a context for the formation of the moral norms. As the language function argues, in the judicial argument the language is not the mirror of the concepts only; but, it creates them. This approach may change the criminal titles or civil law terminology , possibly leading to the change in the social norms Under the philosophical hermeneutics , there is a circle between the philosophical orientation of the judge and the legal text. In each reading, new concepts emerge which are true and applicable .This theory plays a significant role in the judicial reasoning process and the enforcement based on it for the formation of the mora values .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Judicial reasoning
  • morality
  • dialectics
  • philosophical hermeneutics
  • language function
  1. الف) فارسی

    1. آزاد، علی‌رضا؛ واعظی، احمد؛ نقی‌زاده، حسن (1395). «نقد روش گرایی از منظر هرمنوتیک فلسفی گادامر»، مجلۀ جستارهای در فلسفه و کلام، ش 96، ص 30 - 9.
    2. استیس، والتر ترنس (1381). فلسفۀ هگل، ترجمۀ حمید عنایت، ج 2، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    3. اسماعیلی، محسن (1390). دین و قانون: بررسی کارکرد و نقش دین در حوزۀ قانون و قانونگذاری، قم: دانشگاه امام صادق (ع).
    4. الشریف، محمدمهدی (1397). منطق حقوق: پژوهشی در منطق حاکم بر تفسیر و استدلال حقوقی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    5. بادینی، حسن (1385). «آیا حقوق دانش مستقلی است؟»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 74، ص 46 - 1.
    6. تروپه، میشل (1395). فلسفۀ حقوق، ترجمۀ مرتضی کلانتریان، تهران: آگه.
    7. جعفری، عبدالله (1381). راز متن، تهران: آفتاب توسعه
    8. جعفری‌تبار، حسن (1396الف). دیو در شیشه، فلسفۀ رویۀ قضایی، تهران: نگاه معاصر.
    9. ------------ (1396ب). «چنان بخوان که تو دانی؛ در باب شش شیوۀ نقد حقوقی»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 79، ص37 - 74 .
    10. ------------(1383). مبانی فلسفی تفسیر حقوقی، تهران: شرکت سهامی انتشار
    11. خسروپناه، عبدالحسین (1390). کلام جدید با رویکرد اسلامی، قم،: نشر معارف.
    12. دانش‌پژوه، مصطفی (1391). شناسۀ حقوق: دانش حقوق، قاعدۀ حقوقی و رابطۀ حقوق با عدالت، اخلاق و دین، تهران: جنگل.
    13. دیلتای، ویلهلم (1394). دانش هرمینوتیک و مطالعۀ تاریخ، ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: ققنوس.
    14. راسل، برتراند (1394). تاریخ فلسفۀ غرب، ترجمۀ نجف دریابندری، تهران: کتاب پرواز.
    15. روبینشتاین، دیوید (1395). مارکس و ویتگنشتاین پراکسیس اجتماعی و تبیین اجتماعی، ترجمۀ شهناز مسمی‌پرست تهران: نشر نی.
    16. ریپر، ژرژ (1395). نیروهای پدیدآورندۀ حقوق، ترجمۀ رضا شکوهی‌زاده، تهران: مجد.
    17. ژان هیپولیت (1371). پدیدارشناسی روح برحسب نظر هگل، ترجمۀ کریم مجتهدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    18. سوسور، فردیناندو (1392). دورۀ زبان‌شناسی عمومی، ترجمۀ کوروش صفوی، تهران: هرمس.
    19. سینگر، پیتر (1393). هگل، ترجمۀ عزت‌الله فولادوند، چ چهارم، تهران: طرح نو.
    20. شهابی، مهدی (1396). فلسفۀ حقوق؛ مبانی نظری تحول نظام حقوقی از حقوق سنتی تا حقوق مدرن، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    21. عنایت، حمید (1379). بنیاد فلسفۀ سیاسی در غرب (از هراکلیت تا هابز)، تهران: زمستان.
    22. فرانکنا، ویلیام کی (1376). فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ هادی صادقی، چ اول، قم: سپهر.
    23. کاپلستون، فردریک (1380). تاریخ فلسفه، ج 1: یونان و رم، ترجمۀ سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی- سروش.
    24. کاتوزیان، ناصر (1385). فلسفۀ حقوق، ج 2: منابع حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    25. ---------- (1390). فلسفۀ حقوق، ج 3: منطق حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    26. کوزنز هوی، دیوید (1371). حلقۀ انتقادی، ترجمۀ مراد فرهادپور، تهران: گیل.
    27. کیوانفر، شهرام (1390). مبانی فلسفی تفسیر قانون، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    28. مشکی، مهدی (1388). درآمدی بر مبانی و فرایند شکل‌گیری مدرنیته، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    29. مصباح، مجتبی؛ محمدی، عبدالله (1396). معرفت‌شناسی، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی «ره».
    30. مصباح، مجتبی (1392).بنیاد اخلاق، چ هشتم، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    31. مطهری، مرتضی (1374). اسلام و مقتضیات زمان، چ پنجم، تهران: صدرا.
    32. مک ناتن، دیوید (1383). درآمدی به فلسفۀ اخلاق، مترجم: میانداری، حسن، تهران: سمت.
    33. هگل، (1393). عناصر فلسفۀ حق، ترجمۀ مهبد ایرانی‌طلب، تهران: قطره.
    34. هگل، گ.و.ف (1354). خدایگان و بنده، ترجمۀ حمید عنایت، تهران: خوارزمی.

    ب) خارجی

    35. Atias, Christian (1999). philosophiedudroit, presses universitaired de france.

    36. Merleu-Paunty, M,(1951). Sur la phénoménologie du langue, Problème actuels de la phénoménologie, Acte du colloque internationale de phénoménologie, Bruxelles.

    37. Larousse (2003). Nouveau Larousse Encyclopédique, Paris, Larousse.

    38. Ricœur, P. (1969). "La structure, le mot, l’événement", Le conflit des interprétations, Paris.

    39. Terré, François (2007). "Un juge créateur de droit? Non merci!", Archives de philosophie du droit, tome 50, 2007, pp. 310-311.

    40. Troper, Michel (2012) Que sais-je? La philosophie du droit, Paris, PUF.

    41. Fuller, Lon l (1969). The morality of law, United states,Yale university.

    42. Vissert-Hooft (1975). "La dynamique du droit comme problème philosophique", Sirey, Dalloz, pp. 225-234.