تحلیل جایگاه اراده‌گرایی دولتی و اراده‌گرایی شرعی؛ تأملی در مبنای اعتبار قاعدۀ حقوقی در نظام حقوق خانوادۀ ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان

2 استادیار حقوق خصوصی، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان

3 دانشیار، حقوق خصوصی، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان

چکیده

بی‌تردید در حوزة احوال شخصیه، و از جمله حقوق خانواده، ارادة شارع مبنای اعتبار هنجارهای حقوقی در نظام حقوقی ایران است. با این حال، متأثر از تحولات اجتماعی و اقتصادی، حوزة خانواده، مصون از دخالت دولت نبوده است. تحلیل ماهیت این مداخله و تأثیر اعتباری آن، مسئلة اصلی این پژوهش است. این مداخله می‌تواند بیانی بوده و به این ترتیب، قانون، تنها، ابزار بیان قاعدة برآمده از ارادة شارع باشد؛ اما، گاه قانون ابزار ایجاد قاعدة حقوقی است و در این صورت است که نسبت ارادة شارع و ارادة دولت، اهمیت زیادی می‌یابد و ایجاد چالش و پرسش می‌کند. برای مثال، قاعدة لزوم ثبت نکاح دائم، چه تأثیری بر انعقاد نکاح دارد؟ آیا تأثیر آن صرفاً اثباتی است یا باید ثبوتی تلقی شود؟ این پژوهش تلاش دارد تا با تحلیل نقش‌های چهارگانۀ دولت در نظام حقوقی، یعنی انتخاب موضوع و تشخیص عناوین ثانویه، انتخاب قاعدۀ حقوقی، نظارت و تضمین و در نهایت تأسیس قواعد ناظر بر رفتار زوجین، به چگونگی انطباق احکام خانواده با واقعیات اجتماعی بپردازد و راه‌حل‌هایی را به‌منظور برون‌رفت از برخی چالش‌های حقوقی موجود در این زمینه ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing the place of the Governmental Voluntarism and the divine voluntarism; Thought on Legal Validity in the Family Law System of Iran

نویسندگان [English]

  • mostafa shekaryan 1
  • Morteza Tabibi jabali 2
  • mahdi shahabi 3
1 Department of law
3 Departement of law
چکیده [English]

There is no doubt that in the field of personal status, including family law, legislator's will is the basis of the validity of legal norms in the Iranian legislative system. However, territory of family has never been secured against government intervention due to social and economic developments. The main question in this research is the analysis of this intervention and its credit effects. Thisintervention can be expressive and thus the law can be regarded as the only instrument for stating this regulation which hasderived from the will of legislator, but, sometimes the law is an instrument for creating a legal ruleand in this case that the relationship between the will of the legislator and the will of the government is of considerable importance and causes some challenges and questions. For example, what effect does the rule of necessity of registering permanent marriage have on marriage? Is the effect of this rule merely positive or should it be considered affirmative? Thisstudy attempts to analyze the four roles of state in the legislative system, namely select of a subject and,recognizingsecondary titles, choice of legal rules,supervision and ensuringand finally establishmentof rules apply to behavior between spouses, how their rules of family are conformed with the social facts and offering some solutions to overcome some of existing legal challenges in this field.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Family Law
  • Law
  • Rule
  • Divine Voluntarism
  • State

مراجع

  1. الف) فارسی و عربی

    1. آشتیانی، میرزا حسن (1425ق). کتاب القضا، جلد 1، قم: زهیر.
    2. امامی، مسعود (1392). پژوهش‌های فقهی در حوزۀ قانونگذاری، مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی
    3. بحرانی، یوسف(1405)، الحدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره، جلد 24، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین
    4.  حبیبی‌تبار، جواد (1395الف). «ابعاد حقوقی طلاق توافقی»، روزنامۀ جمهوری اسلامی، شمارۀ 10777، مورخ 16/10/1395 .
    5. حبیبی‌تبار، جواد (1395ب). گام به گام با حقوق خانواده، تهران: میزان.
    6. حلاق، وائل (1388). تاریخ تئوری‌های حقوق اسلامی، ترجمۀ محمد راسخ، تهران: نی.
    7. جوادی آملی، عبدالله (1390). ولایت فقیه؛ ولایت فقاهت و عدالت، قم: اسرا.
    8. حلی، حسن بن یوسف (1413ق). قواعد الاحکام، جلد 3، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین.
    9. رفیعی، محمدتقی (1389). «نقد و بررسی مادۀ 23 لایحۀ حمایت خانواده مصوب 86»، مجلۀ مطالعات زن و خانواده، ش 48، ص182-133.
    10. رشتی، میرزا حبیب‌الله (1401ق). کتاب القضا، جلد 1، قم: انتشارات دارالقرآن الکریم
    11. شریف مرتضی، علی بن حسین (1415ق). الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین.
    12. شهابی، مهدی (1397). فلسفۀ حقوق (مبانی نظری تحول نظام حقوقی از حقوق سنتی تا حقوق مدرن)، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    13. صالح‌پور، جهانگیر (1374). «فرایند عرفی شدن فقه شیعی»، مجلۀ کیان، ش24، ص 23-17.
    14. صدر، سید محمدباقر (1417ق). اقتصادنا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی شعبۀ خراسان.
    15. صفایی، سید حسین؛ امامی، اسدالله (1384). مختصر حقوق خانواده، تهران: میزان.
    16. طباطبایی، محمدحسین (1390). المیزان فی تفسیر القرآن، جلد 4، لبنان: مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات.
    17. طباطبایی، سید علی (1418ق). ریاض‌المسائل، جلد11 و12، قم: مؤسسۀ آل‌بیت (ع).
    18. طباطبایی، جواد (1392). تأملی دربارۀ ایران، تهران: مینوی خرد.
    19. طالب احمدی، حبیب (1391). «ماهیت حقوقی طلاق خلع»، مطالعات حقوقی، ش7، ص 115-91.
    20. علاسوند، فریبا (1392). «مداخلۀ حکومت اسلامی دربارۀ حقوق خانواده (ظرفیت‌ها و ضرورت‌گاه‌ها)»، مطالعات راهبردی زنان، ش 62، ص103-65.
    21. علی‌اکبریان، حسنعلی (1392). «فتوای معیار در قانون‌گذاری»، فصلنامۀ تخصصی دین و قانون، ش 2، ص 116-97.
    22. علی‌اکبریان، حسنعلی(1395). «اختیارات حاکم اسلامی در وضع احکام متغیر، با نگاه به احکام زنان از دیدگاه علامه طباطبایی»، مجلۀ مطالعات جنسیت و خانواده، ش 1، ص 135-117.
    23. عاملی، زین‌الدین بن‌علی (1410ق). روضه البهیه فی شرح المعه‌الدمشقیه، جلد 5 و6، قم: کتابفروشی داوری.
    24. عاملی، شمس‌الدین محمد بن مکی (1414ق). غایه‌المراد فی شرح نکت الارشاد، جلد 3، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
    25. عبده، محمد (1414ق). الاعمال الکامله، تحقیق: محمد عماره، بیروت: الشروق.
    26. کاتوزیان، ناصر (1392). فلسفۀ حقوق، جلد 1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    27. کاتوزیان، ناصر(1385). حقوق خانواده، جلد 1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    28. کرکی، علی بن الحسین (1414ق). جامع‌المقاصد، جلد 13، قم: مؤسسۀ آل‌بیت (ع).
    29. مطهری، مرتضی (1395). اسلام و نیازهای زمان، جلد 2، تهران: صدرا.
    30. موسوی خمینی ، سید روح‌االله (1389). صحیفۀ نور، جلد 20، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    31. موسوی خوانساری، سید احمد (1405ق). جامع‌المدارک فی شرح مختصر النافع، جلد 4، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    32. مهرپور، حسین (1379). مباحثی از حقوق زن از منظر حقوق داخلی، مبانی فقهی و موازین بین‌المللی، تهران: اطلاعات.
    33. مهرپور، حسین (1392). «رابطۀ فقه و قانون در حوزۀ حقوق اساسی و حقوق خصوصی در نظام جمهوری اسلامی ایران»، فقه و قانون، قم: مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی.
    34. منتظری، حسینعلی (1415ق). دراسات فی ولایه‌الفقیه و فقه‌الدوله الاسلامیه، جلد 4، تهران: تفکر.
    35. نایینی، محمدحسین (1393). تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه.
    36. نجفی، محمدحسن (1362). جواهرالکلام، جلد 31 و 33، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    37. نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1413ق). اخلاق ناصری، تهران: علمیۀ اسلامیه.
    38. هدایت‌نیا، فرج‌الله (1388). فلسفۀ حقوق خانواده نقد و بررسی قوانین خانواده در ایران، جلد 3، تهران: شورای فرهنگی- اجتماعی زنان.
    39. هدایت‌نیا، فرج‌الله (1392). عناوین ثانوی و حقوق خانواده، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    40. یوسفی، احمدعلی (1383). «کشف و اجرای شریعت در روابط اجتماعی»، مجلۀ قبسات، ش 32، ص 182-147.

     

    ب) خارجی

    1. Arendt. Hannah (2006). Condition de l’homme moderne. Traduit de l’anglais par Georges Fradier. Avec préface de Paul Ricœur. Paris. Pocket. 3e édition.
    2. Habermas. Jürgen (2003). L’espace public. Archéologie de la publicité comme dimension constitutive de la société bourgeoise. Traduit en français par Marc B. de Launay. Paris. Éditions Payot. 6e édition.

     

     

مطالعات حقوق خصوصی
دوره 51، شماره 2
تیر 1400
صفحه 255-274

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار