‏ در معنی «داد» ‏‏ جست‌وجو برای یافتن واژه‌ای معادل «قانون» در متون ‏ایران باستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکتری حقوق خصوصی دانشگاه تهران (پردیس البرز)‏

چکیده

در ترجمۀ متون ایران باستان، واژۀ «داد»، «داتَ» یا «داتا» را اغلب معادل «قانون» گرفته‌اند. اما دقت در مفهوم «قانون» و همچنین تحلیل نحوۀ کاربرد «داد» در متون مذکور نشان می‌دهد ترجمۀ «داد» به «قانون»، به‌خصوص از دیدگاه حقوقی، نادرست است. «قانون» در ساده‌ترین تعریف، قاعدۀ رفتار است، اما یک قاعدۀ منفرد برای یک موضوع مشخص. «داد» اگرچه به «همۀ قواعد» و «قانون‌مندی» اشاره دارد، هیچ‌گاه به معنی یک قاعدۀ منفرد و معین به‌کار نرفته است. «داد» قانون نیست، بلکه «آیینی» است که قانون می‌تواند از آن برآید. اگر «قانون» مستقیماً، عیناً و دقیقاً یک قاعده است، اما «داد» و در مفهوم وسیع‌تر - «اَشَه»- کیفیتِ آرمانی و «پیش از آمیختگیِ» کیهان را توصیف می‌کند و در نتیجه می‌تواند شکل درست زندگی را نشان دهد و تبعاً اقتضائات هنجاری داشته باشد. علاوه‌بر «داد»، واژگان دیگری نیز به «قانون» ترجمه شده‌اند که هیچ‌کدام مناسب این معنا نیست. اساساً متون پهلوی تمایلی به استفاده از مفهوم «قانون» ندارند، چه‌بسا ادبیات حقوقی ساسانی فاقد واژه‌ای برای این معنا بوده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

ON THE MEANING OF “DĀD”:‎SEARCH FOR A WORD EQUIVALENT TO ‎‎“LAW” IN IRAN ANCIENT TEXTS‎

نویسنده [English]

  • Saeid Bagheri
Ph.D. in Private Law, University of Tehran, Alborz Campus
چکیده [English]

 This article is part of a larger study of the philosophy and history of law in Iran. Philosophical studies in Iranian law need to begin with the examination of the most fundamental legal concept, namely the “law” itself. The study of the concept of law, in turn, can begin, as it has been the tradition of old scholars, with a semantic survey of the word “qānūn” (the Persian word for ‘law’). But since “qānūn” is a foreign word that came into Persian after the arrival of Islam, the first step would be to find the word that the ancient Iranians used for “law”. A brief look at the ancient texts and their translations shows that the Iranologists and translators have often translated the word “dād”, “dāta” or “dātā” to “law”. However, considering facts such as a) that, in Pahlavi texts, one of the definite meanings of “dād” is religion/“Aeen”; b) “dād” was used in the oldest texts and poems in New Persian (Dari)  in the same meaning as Aeen and that it has apparently never been used to mean “law”; c) that there is no other New Persian word equivalent to “law”; d) New Persian is very similar to Middle Persian (Pahlavi) and there is not  a long interval between the prevalence of Middle Persian and the first New Persian texts and poems , this hypothesis arises that in spite of what Iranologists suppose, “dād” in ancient Iranian texts does not signify the law. To find an answer to the research question and verify the hypothesis, we first need to provide a definition of the “law” as part of the theoretical and conceptual framework of the research. Hence, the definitions of “law” given by jurists and legal philosophers will briefly be reviewed. Then, in order to avoid imposing modern conceptual structures and ideas on ancient Iranian texts, as well as to expand the scope of the definition to include all possible examples, some elements of this definition will be set aside so that the law in its simplest definition - the rule of behavior – remains as the basis for this research.
Then, a sufficient number of Pahlavi texts and almost all Achaemenid inscriptions will be studied. The research method will be first to examine the translations of ancient texts and, wherever the translators have used the word “law”, to study the transcripts of the original texts in order to find out which words in the original text the translators have taken as equivalents of the law . In other cases, the transcripts of the original texts will be checked first. Wherever the word “dād” is used, translations will then be checked to find out what equivalents the translators have suggested for it. In the last step, by comparing and analyzing sentences and phrases, paying attention to their context, and considering the information available from ancient Iran, the equivalents that translators have suggested for the word “dād” will be evaluated. The results of this study will show that the translation of “dād” to “law”, especially from a legal point of view, is incorrect. “Law”, in its simplest definition, means a rule of conduct, but a single rule for a particular subject. Therefore, if the translation of “dād” to “law” was correct, then it should be possible to find a text in which “dād” means a single, particular rule. It should also be possible to find uses of this word in plural and in indefinite forms, uses such as in “there is a “dād” that stipulates that this must / must not be done”, or in “this text/book contains a few “dād”s applicable to ...”. But the findings of this research do not suggest such a thing. Though “dād” does refer to “all rules”, “being organized by rules” or “legality”, it has never been used to mean a single, definite rule. “Dād” is not law, but a part of a weltanschauung, cosmology or ideology from which the law can be derived. If “law” is directly, exactly and essentially a rule, “dād” and “asha”, a more comprehensive concept, describe merely the utopian state of universe before being invaded and polluted by Ahriman. They can thus illustrate the righteous forms of life, with certain implications about rules and norms. Perhaps it is why the 8th book  of Denkard describes “dād” as the knowledge related to material world (Giti). Once it becomes clear that “dād” could not signify the law, the subsidiary question would arise what word was used for this concept in ancient Iran? Reviewing ancient texts shows that in addition to “dād”, some other words have been translated to “law” none of which, however, are suitable for this meaning, as neither is semantically connected  to the concept of “law” even to the extent that “dād” is. Since the analysis of Pahlavi legal texts indicates that they do not tend to refer to the concept of “law” and given that the search to find a word equal to “law” in some of the most important legal texts of the Sassanid period  fail, this article reinforce the hypothesis that the Sassanid legal literature lacked a word for “law”. Definitive confirmation of this hypothesis requires complete review of all Pahlavi texts. Finding a convincing answer to this question is one of the most important steps that can be taken in studying the history and philosophy of law in Iran.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avesta
  • Pahlavi texts
  • Religion
  • Rule
  • Sassanid law
  • law
  • Zoroastrianism
  1. منابع

    الف) فارسی

    1. آذرفرنبع فرخزادان (1388). کتاب پنجم دینکرد، ترجمه احمد تفضلی و ژاله آموزگار، تهران: معین.
    2. افکنده، احسان (1397). «خاستگاه برآمدن اهوره مزدا در کتیبه‌های هخامنشی»، مجلۀ تاریخ ایران، ش 82 ، ص 76-57. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1426317 (30 فروردین 1398).
    3. ایرانی، دینشاه (1309). اخلاق ایران باستان، بمبئی: انتشارات انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی.
    4. امام شوشتری، سید محمدعلی (1347). «دیوان دادرسی در ایران باستان»، مجلۀ بررسی‌های تاریخی، ش 15 و16، ص 40-21. http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/292477 (28 خرداد 1396).
    5. باقرزاده، احد (1387). «فقه و قانونگذاری در اسلام»، مجلۀ علوم اسلامی، ش 11، ص 86-53. http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/590707 (25 دی 1396).
    6. بادامچی، حسین (1383). «وحدت و تنوع در حقوق خاور نزدیک باستان»، مجلۀ پیام باستان‌شناس، ش 1، ص 34-30. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/332064 (31 فروردین 1398).
    7. بهار، مهرداد (1345). واژه‌نامۀ بندهش، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    8. پورداود، ابراهیم (1307). ادبیات مزدیسنا-یشت‌ها، بمبئی: انجمن زرتشتیان بمبئی و ایران لیگ.
    9. تاراپور، جی سی (1360). «محاکمه و داوری (ور) در ایران باستان»، ترجمۀ هاشم رضی، مجلۀ چیستا، ش 5، ص 575-.554 http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/180249 (5 مرداد 1396).
    10. جعفری دهقی، محمود (1389). «گزارش منوچهر جوان جم از تیشتر باران ساز در متن فارسی میانۀ دادستان دینی»، مجلۀ زبان‌شناخت، سال اول، ش 2، ص 38-27. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/854371 (1 اردیبهشت 1398).
    11. حاجیانی، فرّخ (1390). «بررسی زبانی و ادبی کتیبۀ داریوش در نقش رستم»، مجلۀ تحقیقات زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی- واحد بوشهر، ش4، ص 36-17. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/994466 (1 اردیبهشت 1398).
    12. حاجی‌پور، نادیا؛ میرفخرایی، مهشید (1395). «پایندانی و هم پایندانی در مادیان هزاردادستان»، مجلۀ زبان‌شناخت، سال هفتم، ش 2، ص 42-19. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1207056 (10 اردیبهشت 1398).
    13. دارمستتر، جیمس (1384). مجموعه قوانین زردشت یا وندیداد اوستا، ترجمۀ موسی جوان، تهران: دنیای کتاب
    14. دوستخواه، جلیل (1394). اوستا، تهران: چاپ گلشن.
    15. دیزپیکازو، لوییز ماریا (1386). «سیر دگرگونی مفهوم قانون در حقوق غرب»، ترجمۀ محمدرضا ویژه، مجلۀ تخصصی الهیات و حقوق، ش 23، ص 216-187. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/269419 (15 اردیبهشت 1398).
    16. راث، مارتا و دیگران (1382). آغاز قانونگذاری، ترجمۀ حسین بادامچی و دیگران، تهران: نشر نی.
    17. ژینیو، فیلیپ (1394). ارداویراف‌نامه، ترجمۀ ژآله آموزگار، تهران: انتشارات معین-انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.
    18. عبادیان، محمود (1366). «اشا در اوستا»، مجلۀ فرهنگ ایران زمین، ش 27، ص287-267. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/939972 (31 فروردین 1398).
    19. علی‌حسینی، علی (1385). «نبوّت، شریعت و قانون»، مجلۀ علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، ش 35، ص 76-53. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/269230 (25 دی 1396).
    20. غیاثی، عبدالحمید (1319). «تعریف قانون و شریعت»، مجلۀ مجموعۀ حقوقی، ش 159، ص 373-371. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/422736 (1 اسفند 1397).
    21. فرخ مرد بهرامان (1393). مادیان هزار دادستان، پژوهش سعید عریان، تهران: نشر علمی.
    22. فره‌وشی، بهرام (1381). فرهنگ فارسی به پهلوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    23. کاتوزیان، ناصر (1375). مقدمۀ علم حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    24. کرِیِنبروک، فیلیپ ج. (1384). «آیین و آیین‌ها در نیرنگستان»، ترجمۀ آژیده مقدم، مجلۀ هفت آسمان، ش 28، ص 244-225. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/138572 (12 اردیبهشت 1398).
    25. کزازی، سید جلال‌الدین (1384). «داد و بیداد در شاهنامه»، مجلۀ سوره اندیشه، ش 20، ص 61-60. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/230111 (29 فروردین 1398).
    26. کاکای افشار، علی (1388). «مادگان هزار دادِستان، کتاب هزار رأی (19)، دو دادِستان دیگر و سخنان پایانی این مقاله»، مجلۀ کانون وکلا، ش 206، ص 204– 161. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/863460 (1 اردیبهشت 1398).
    27. منصوری، یدالله (1387). «اصطلاحات حقوقی در زبان فارسی میانه (پهلوی)»، مجلۀ نامۀ فرهنگستان، ش40، ص 155-144. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/743715 (26 فروردین 1398).
    28. محمصانی، صبحی (1358). فلسفۀ قانونگذاری در اسلام، ترجمۀ ابراهیم گلستانی، تهران امیرکبیر.
    29. مزداپور، کتایون (1390). شایست و ناشایست، ترجمه از متن پهلوی، تهران: نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    30. تفضلی، احمد (1354). مینوی خرد، ترجمه از متن پهلوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    31. وستبروک، ریموند (1393). تاریخ حقوق، ترجمۀ حسین بادامچی، تهران: نگاه معاصر.
    32. هارت، اچ.ای.ال (1396). مفهوم قانون، ترجمۀ محمد راسخ، تهران: نشر نی.

    ب) خارجی

    1. Ādurfarnbag ī Farroxzādān (1897). DENKARD, Book 8, Contents of the Nasks (Ancient Canon of Zoroastrianism); Translated by E. W. West, from Sacred Books of the East,Oxford University Press.
    2. Mac Kenzie, D.N. (1986). A Concise Pahlavi Dictionary, Oxford University press, London, UK.
    3. Macuch, Maria (2015). Law in Pre-Modern Zoroastrianism, in The Wiley Blackwell Companion to Zoroastrianism, Wiley Blackwell publications, London, UK.
    4. Manushchihr i Goshnajaman (1882). Dadestan-i Denig ('Religious Decisions'), Translated by E. W. West, from Sacred Books of the East,vol. 18, Oxford University Press.
    5. 37. Kent, Ronald G (1950). Old Persian, Grammar, Text, Lexicon, American Oriental Society, New Haven, Connecticut, USA.
    6. Shaki, Mansour (1993). Dadwar, Dadwarih, in Encyclopædia Iranica; Vol. VI, Fasc. 5, pp. 557-559; Columbia University press, USA.

    ج) اینترنتی

    http://www.avesta.org/vendidad/vd16sbe.htm