نگرشی انتقادی و تحلیلی بر تبصرة 2 مادة 14 قانون آیین دادرسی ‏کیفری 1392 (جمع دیه و خسارت)‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق خصوصی و اسلامی دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ‏ایران

2 دانشیار گروه حقوق خصوصی و اسلامی دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ‏تهران، ایران

3 ‏ استادیار گروه حقوق خصوصی دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی، ‏تهران، ایران

چکیده

    در این مقاله، تبصرة 2 مادة 14 ق.آ.د.ک. با هدف تعیین قلمرو آن و مطالبة خسارت‌های مالی و غیرمالی ناشی از صدمات بدنی، در کنار دیه، نقد و تحلیل شده است. نتیجة حاصله این بود که دیه صرفاً اتلاف نفس یا عضو یا منافع را جبران می‌کند و خسارت‌های مادی و معنوی ناشی از آسیب بدنی از شمول دیه خارج بوده و براساس قواعد عمومی ضمان قهری و مستقل از دیه قابل جبران است، خواه میزان آنها از دیه بیشتر یا کمتر باشد. بنابراین، حکم مقرر در تبصرة 2 مادة یادشده مبنی بر عدم قابلیت مطالبة منافع ممکن‌الحصول و خسارت معنوی در کنار دیه و تعزیرات منصوص قابل انتقاد است و اصلاح آن ضروری می‌نماید. در وضعیت فعلی، رویة قضایی می‌تواند اطلاق حکم مقرر در این ماده را به خسارت‌های معمول و متعارف حمل کند و زیان‌ معنوی و منافع ممکن‌الحصول غیرمعمول را در کنار دیه قابل جبران بشمارد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Analysis to Note Two of Articles 14 of ‎the Criminal Procedure Code of 1392 SH: ‎Compatibility of Blood Money‏ ‏and Civil ‎Damages

نویسندگان [English]

  • Abbas Karimi 1
  • Hassan Badini 2
  • Mohammad Hadi Javaherkalam 3
1 Professor, Department of Private and Islamic Law, University of Tehran, ‎Tehran, Iran‎
2 Associate Professor, Department of Private and Islamic Law, University ‎of Tehran, Tehran, Iran‎
3 Assistant Professor, Department of Private Law, Allameh Tabataba'i ‎University, Tehran, Iran‎
چکیده [English]

Abstract
This article provides a critical analysis of Note 2 of Article 14 of the Iranian Code of Criminal Procedure, adopted in 1392 SH/ 2014 CE, which vindicates the victim’s right to both blood money (diya) and civil compensation. The purpose of this study is to determine the scope of the above-mentioned Article and of the legality of the claim to financial and non-financial damages resulting from bodily injuries on top of the blood money. The research method is descriptive-analytical, and the data was collected in library method, with emphasis on the analysis and interpretation of legal texts, Islamic legal views and the opinions of legal scholars.
The answer to the question of whether the victim in bodily injuries can claim, in addition to blood money, the financial and non-financial damages stemmed from physical injuries or he is only entitled to receive blood money and is deprived of the right to receive any other type of damages depends, to some extent, on the rationale behind the blood money rule and on its subject and territory. It is, however, controversial among Islamic jurists, Imamis and Sunnis alike, Iranian Judicial opinions, and in the legal literature of Iran and other Islamic countries what kind of damages diya is intended to cover and whether or not it is compatible with financial and non-financial damages. In fact, the divergence over this issue in Iran, like some other Islamic countries, have reached its peak in recent years.
Nevertheless, a closer examination of the sources from which the blood money rule is derived, in particular the authentic tradition (hadith) of Ghiyath, the Qur’anic verse "We have given dignity to human beings" (17-70), the Islamic jurists’ opinions holding blood money as an indemnity for a human being’s soul or member (especially some explicit rulings by contemporary Imami and Sunni jurists), as well as the inherent equality of the value of people’s lives and bodies regardless of their social statuses, skills, education, and ages, indicate that blood money in the Islamic legal system is merely to compensate for the loss of life, organs, or their abilities and has nothing to do with material and spiritual damage caused by personal injury.
Hence, the financial losses resulting from bodily harm can be claimed in addition to the blood money and according to the general rules of civil liability, regardless of whether their amount is less or more than the blood money. Even if this view is not accepted, the sources on which the blood money rule is premised do not imply more than that the financial losses that were used to commonly result from personal injury in the early days of Islam, such as the costs of basic and simple treatment and the lost income, only to the extent of the average income of an ordinary worker, are included in the blood money. Damages beyond that, like the costs of today's complex surgeries are thus not covered by blood money and should be compensated independently.
Also, spiritual damages caused by physical injuries can be claimed independently of the blood money according to some Islamic jurists and legal authors, and based on the history of this rule and traditions pertaining to it. But even if this view is not accepted, although it is arguable that non-financial damages ordinarily caused by bodily harm, such as enduring pain or suffering or beauty defects within the reasonable limits, are included in the blood money and are compensated by paying the blood money, these damages should be compensated separately and in addition to the blood money if they exceed ordinary levels, especially if they reach the level of neurological and mental disorders, acute distress, depression, anxiety, severe physiological imbalance etc., even if the extent of loss is less than that blood money covers.
Accordingly, Note 2 of Article 14 of the Code of Criminal Procedure, which prohibits claiming spiritual damages and possible lost profits (deprivation of the power to work) where blood money is payable or punishments stipulated in the sources (ta’zirat mansus) are to be inflicted will be objected in this article. The Note implies, on the other hand, that financial damages caused by personal injuries (except for the lost profits) will be compensable in addition to diya (blood money), which is an important evolution in the legal regime governing the collection of blood money and damages. In order to remedy the shortcomings of the rule stipulated in Note 2 and bring it in line with  principles of Islamic law and national legislative system, the Note can be taken to include only spiritual damages within the ordinary extent (which is to be determined by forensic experts) as well as lost possible profits in the reasonable sense (such as the loss of the wages of an unskilled worker subject to the Labor Code), which
is covered by diya (blood money) and thus cannot be claimed in addition to it. However, if the said damages exceed the usual limits, they are not incorporated in the blood money and can be claimed separately. Also, the impossibility of receiving blood money and the lost profits in crimes with stipulated punishments has no logical justifications or rational bases. Therefore, this study suggests the necessity of  amending Note 2 of Article 14 of the Code of Criminal Procedure based on the arguments here outlined.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Compatibility of Blood Money and Civil Damages
  • Personal injury (Physical ‎Damage)
  • Material Damage (Financial Loss)
  • Spiritual Damage (Non-‎Financial Loss)
  • Blood Money (Diya).‎
  1. منابع

    1. ابوجیب، سعدى (1408ق). القاموس الفقهی، چ دوم، دمشق: دارالفکر.
    2. ابوهیف، علی‌صادق (1932). الدیۀ فی الشریعۀ و تطبیقاتها فی قوانین و عادات مصر الحدیثه، قاهره: بی‌نا.
    3. اصفهانى، محمدباقر (1404ق). مرآة العقول، ج24، چ دوم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    4. ___________ (1406ق). ملاذ الأخیار، ج14 و 16، چ اول، قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشى نجفى (ره).
    5. اصفهانى، سید ابوالحسن (1422ق). وسیلة النجاة (با حواشی امام خمینی)، قم: تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
    6. امامی، سید حسن (1385). حقوق مدنی، ج1، چ بیست‌وششم، تهران: اسلامیه.
    7. بابایی، ایرج (1389). «جبران خسارات ناشی از صدمات بدنی در حقوق مسئولیت مدنی ایران»، پژوهش حقوق و سیاست، ش28، ص 30-10. قابل دسترسی در http://ensani.ir/file/download/article/20120329105136-2096-60.pdf (20 دی 1400).
    8. تبریزى، جواد (بی‌تا). استفتاءات جدید، ج2، چ اول، قم: بی‌نا.
    9. جزیرى، عبد‌الرحمن؛ غروى، سید محمد؛ مازح، یاسر (1419ق). الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهلالبیت (ع)، ج5، چ اول، بیروت: دارالثقلین.
    10. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1381). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج3، تهران: گنج دانش.
    11. جمعى از پژوهشگران، زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى (1423ق). موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت (ع)، ج10، چ اول، قم: مؤسسة دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت (ع).
    12. جواهرکلام، محمدهادی (1398). مبانی جبران خسارت‌های بدنی، رسالة دکتری حقوق خصوصی، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، با راهنمایی استاد دکتر عباس کریمی.
    13. ___________ (1400). مبانی و اصول جبران خسارت بدنی، چ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    14. حسینی مراغی، عبدالفتاح (1418ق). العناوین الفقهیۀ، ج1و2، چ اول، قم: مؤسسۀ النشر الإسلامی.
    15. خمینی، سید روح­الله (بی­تا). تحریر الوسیلۀ، ج2، چ اول، قم: دارالعلم.
    16. خوانسارى، موسى (1373). رسالة فی قاعدة نفی الضرر، ضمیمۀ کتاب منیۀ الطالب (میرزای نائینی)، تهران: المکتبة المحمدیة.
    17. خویى، سید ابوالقاسم (1410ق). تکملة المنهاج، چ بیست‌وهشتم، قم: مدینة العلم.
    18. __________ (1422ق). مبانی تکملة المنهاج، ج2، چ اول، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی (ره).
    19. خدابخشی، عبدالله (1398). حقوق دعاوی، ج7: تحلیل‌ها و آرای قضایی، چ اول، تهران: سهامی انتشار.
    20. راغب اصفهانى، حسین (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن، چ اول، لبنان – سوریه، دارالعلم – دار الشامیة.
    21. روحانى، سید صادق (1412ق). فقه الصادق (ع)، ج18 و 26، چ اول، قم: دارالکتاب - مدرسۀ امام صادق (ع).
    22. _________ (1392). مجموعه استفتائات حقوقی و قضایی، به کوشش: سید محمود خسروشاهی، چ اول، قم: کلبة شروق.
    23. سراج، محمد احمد (1414ق). ضمان العدوان فی فقه الإسلامی، بیروت: مؤسسة الجامعیۀ للدراسات و النشر.
    24. سلطانی‌نژاد، هدایت‌الله (1380). مسئولیت مدنی: خسارت معنوی، چ اول، تهران: نور الثقلین.
    25. شفیعی سروستانی، ابراهیم؛ محمدکاظم رحمان ستایش؛ جلال‌الدین قیاسی (1376). قانون دیات و مقتضیات زمان، چ اول، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری.
    26. صافى گلپایگانى، لطف‌الله (1417ق). جامع الأحکام، ج2، چ چهارم، قم: انتشارات حضرت معصومه (س).
    27. _______________ (1416ق). هدایة العباد، ج2، چ اول، قم: دارالقرآن الکریم.
    28. صانعی، یوسف (1388). استفتاآت قضایی، جلد یکم: کلیات قضا - جزائیات، قم: پرتو خورشید.

       29.________ (1384). استفتائات قضایی، ج2، چ دوم، تهران: میزان.

    1. صفایی، سید حسین؛ رحیمی، حبیب‌الله (1396). مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، چ دهم، تهران: سمت.
    2. _______________________ (1397). مسئولیت مدنی تطبیقی، چ اول، تهران: شهر دانش.
    3. طباطبایى حکیم، سید محمدسعید (1427ق). مسائل معاصرة فی فقه القضاء، چ دوم، نجف اشرف: دارالهلال.
    4. ________________ (1415ق). منهاج الصالحین، ج3، چ اول، بیروت: دارالصفوة.
    5. طریحى، فخرالدین (1416ق). مجمع البحرین، ج1، چ سوم، تهران: کتابفروشى مرتضوى.
    6. طوسى، محمد، (1407ق). تهذیب الأحکام، ج10، چ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    7. عاملى (حر)، محمد (1409ق). وسائل الشیعة، ج29، چ اول، قم: آل‌البیت (ع).
    8. عاملی (شهید ثانی). زین­الدین (1410ق). الروضۀ البهیۀ، ج10، چ اول، قم: داوری‌.
    9. فاضل لنکرانى، محمد (1429ق). تفصیل الشریعة الغصب...، چ اول، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار (ع).
    10. فتحی، حجت‌الله (1393). «تأملی بر ایرادهای شورای نگهبان بر لایحة قانون مجازات اسلامی»، مجلة فقه اهل‌بیت (ع)، ش79.
    11. فتحی بهنسی، احمد (1403ق). العقوبۀ فی فقه الإسلامی، بیروت: دارالرائد العربی.
    12. فیومى، احمد (بی­تا). المصباح المنیر، ج2، چ اول، قم: دارالرضی.
    13. کلینى، محمد (1429). الکافی، ج14، چ اول، قم: دارالحدیث.
    14. کاتوزیان، ناصر (1387). الزامهای خارج از قرارداد، ج1، چ هفتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    15. کاظمی، محمود (1395). «شیوة جبران زیان‌های جسمانی در حقوق اسلام و نظام‌های حقوقی جدید»، مندرج در: حقوق؛ جانمایه بقای اجتماع، جمعی از نویسندگان به کوشش امیرحسین رنجبریان، چ دوم، تهران: سمت.
    16. گرجی، ابوالقاسم؛ روشنعلی شکاری؛ حسین فریار؛ محسن صفری (1380). دیات، چ1، تهرام: انتشارات دانشگاه تهران.
    17. گلپایگانى، سید محمدرضا (1409ق). مجمع المسائل، ج3، چ دوم، قم: دارالقرآن الکریم.

       47._____________ (1413ق). هدایة العباد، ج2، چ اول، قم: دارالقرآن الکریم.

       48._____________ (1412ق). الدر المنضود فی أحکام الحدود، ج1، چ اول، قم: دارالقرآن الکریم.

    1. مدنی تبریزی، سید یوسف (1416ق). المسائل المستحدثه، چ چهارم، قم: دهاقانی.
    2. مصطفوى، حسن (1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج13، تهران: مرکز الکتاب للترجمه و النشر.
    3. مکارم شیرازی، ناصر (1411ق). القواعد الفقهیۀ، ج1، چ سوم، قم: مدرسۀ امام امیر المؤمنین (ع).
    4. میرشکاری، عباس (1397). رسالة عملی در مسئولیت مدنی، چ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    5. نجفى، شیخ محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام، ج39 و 43، چ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    6. هاشمى شاهرودى، سید محمود (1419ق). بایسته‌هاى فقه جزا، چ اول، تهران: میزان.
    7. --------------------- (1423ق). قراءات فقهیۀ معاصرۀ، ج2، چ اول، قم: مؤسسة دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت (ع).