موجبات ایجاد، نقل و سقوط ملکیت در حقوق اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکده حقوق پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران.

2 دانش آموخته دکتری، حقوق خصوصی، دانشکده حقوق دانشگاه مفید، قم، ایران.

چکیده

علاقۀ بشر به «مال» وی را وامی‌دارد آن را به «استخدام» درآورد؛ عاملی که موجب می‌شود در رئوس مسائل حقوق مدنی بابی تحت عنوان «کتاب اموال» به این امر اختصاص یابد. پرسش اصلی مقاله آن است که چه عاملی موجب ارتباط بین دسته‌های حیازت، عقود و ضمانات قهری، اخذ به شفعه و ارث در زیرمجموعۀ کتاب اموال می‌شود. بازخوانی مسئله نشان می‌دهد مبتنی بر «فطری» و «اعتباری بودن» مالکیت خصوصی و «کرامت ذاتی انسان» آنچه بین دسته‌های زیرمجموعۀ باب اموال ارتباط برقرار می‌کند و آن را به شکل مجموعه‌ای منظومه‌وار و هماهنگ پیوند می‌دهد، عنوان ملکیت است که به‌واسطۀ آن بین شخص و مال بدون واسطه تعهدات «اضافه ملکیت» حاصل می‌شود؛ بنابراین این دسته‌ها که ذیل باب اموال می‌آید، به مجموعه‌ای از قواعد و اصولی اطلاق می‌شوند که ناظر بر ملکیت است. قانون مدنی ما همسو با حقوق اسلامی این مباحث را درهم آمیخته و جملگی آنها را به‌عنوان منبعی از منابع «ملکیت» قرار داده است. بر اساس اینکه این مباحث ذیل ملکیت قرار می‌گیرند و مال به دسته‌های عین و منفعت تقسیم می‌شود، نظریۀ ملکیت مشخص می‌کند چگونه و در چه شرایطی مال به ملکیت درمی‌آید و سپس منتقل، تسلیم و ساقط می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Causes of Create, Transfer, and Loss of wnership in Islamic Law

نویسندگان [English]

  • jalil ghanavati 1
  • Mostafa Karbalaei Aghazadeh 2
1 Associate Professor, Faculty of Law Farabi Campus University of Tehran, Qom, Iran.
2 PhD in Private Law, Faculty of Law, Mofid University, Qom, Iran.
چکیده [English]

 Our lawyers introduced the "General Theory of Obligations" into the civil laws, imitating the French legal system. In such a way according to their belief, what connects the sub-categories of the property chapter is a set of rules and principles that govern how an obligation is created, transferred, and lost. Our civil law, with a meaningful possession in the content and regardless of its western origin, classified these categories under the title of “cause of ownership".
In this fundamental and descriptive study, the researchers are looking for the difference between the relationship of the property subcategories in French and Iranian civil law, and what is the legal nature of the relationship in Islamic law. The scope of the research is summarized in the subcategories of the property chapter, which are classified under the following categories: possession, contracts and non-contractual indebtedness, pre-emption, and inheritance. The question that is raised here is, what is the difference between these two legal systems, in which property is classified under the title of obligation and the title of ownership?
 The authors believe that what has caused our civil law to classify these subcategories of property under the title of "cause of ownership" is the "property theory “which is the ruling discourse in the Islamic legal system about property. What causes these sub-categories of property to be systematically connected is the title "property". Therefore, the topics of possession, contracts, non-contractual indebtedness, pre-emption, and inheritance under the chapter on property are referred to as a set of rules and
principles governing property that govern how property is created, transferred, and lost. Accordingly, property theory can be considered as a crossroad that solves most of the legal problems with property categories requiring passing through, which determines the necessity of its design in the form of a general theory. Property that is under the protection of the general concept of "economic value" under various forms, including object and benefit, without resorting to obligation, is owned by individuals, which depends on the difference in the type of property, the method of submission and the guarantee of enforcement of property violations.
 Because the ruling theory under the chapter of property in Islamic law is ownership, it can be said that in Islamic law, instead of the topics of contracts and non-contractual indebtedness, they are applied to a set of rules and principles, which are about how to create an obligation, transfer and lose. In this way, based on the fact that ownership is created at a certain time, exists, and finally ends, the legal system aims to meet the needs of each of these courses. The legal system recognizes the reasons for creating an ownership relationship, by which ownership is created between a person and property. After creating the ownership, it is necessary to transfer it and because the ownership relationship is between the owner and the property, one of the effects of this relationship is the owner's sovereignty over the property; so The legal system allows the transfer of ownership by changing the parties’ relationship and based on the general theory of ownership, it designs "ownership loss" in which it is categorized the causes of ownership loss.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ownership
  • Owner
  • Property
  • Employment
  • To create ownership relationship
  • ‌ To transfer ownership relationship
  • Loss of ownership
  • take out of ownership
  1. اسماعیلی، محمدعلی و ربانی گلپایگانی، علی (1396). روش‌شناسی عقل‌گرایی فلسفی در کلام اسلامی. کلام اسلامی، 26)104(،27 -47، http://www.kalamislami.ir/article_html63312(17 اردیبهشت 1401).
  2. اصفهانی، محمدحسین (1418ق). رسالة فی تحقیق الحق و الحکم، در یک جلد، قم: أنوار الهدی.
  3. اصفهانی، محمدحسین (1418ق). حاشیة کتاب المکاسب (للأصفهانی، ط - الحدیثة)، ج 2 و 5، قم: أنوار الهدی.
  4. اعرافی، علیرضا (1395). هرمنوتیک، قم: مؤسسۀ فرهنگی هنری اشراق و عرفان.
  5. امامی، سید حسن (1340). حقوق مدنی، ج 1، تهران: اسلامیه.
  6. آملی، الشیخ محمدتقی (1413ق). کتاب المکاسب والبیع، تقریر بحث المیرزا النائینی، ج 1، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
  7. امیری قائم‌مقام، عبدالمجید (1385). حقوق تعهدات، ج 1، تهران: میزان.
  8. ایروانی، علی بن عبد الحسین نجفی (1406). حاشیة المکاسب (للإیروانی)، ج 1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  9. بحرالعلوم، محمد بن محمدتقی (1403). بلغة الفقیه. ج 2، تهران: منشورات مکتبة الصادق (ع).
  10. بروجردی عبده، محمد (1380). حقوق مدنی. تهران: مجد.
  11. بهرامی احمدی، حمید (1393). ضمان قهری (مسئولیت مدنی). تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
  12. پیلوار، رحیم (1393). فلسفۀ حق مالکیت. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  13. تقی‌زاده، ابراهیم و هاشمی، سید احمدعلی (1392). مسئولیت مدنی (ضمان قهری). تهران: پیام نور.
  14. مروج جزائری، سید محمدجعفر (1416ق). هدی الطالب فی شرح المکاسب. ج 1، قم: مؤسسة دار الکتاب.
  15. مروج جزائری، سید محمدجعفر (بی‌تا). نظرة فی الحقوق، أحکامها و أقسامها، قم: بی­نا.
  16. جعفری تبار، حسن (1393). مُلکِ معنی کنار، فلسفه حقوق مالکیت فکری، تهران: نگاه معاصر.
  17. حائری، سید کاظم حسینی (1423ق). فقه العقود، ج1، قم: مجمع اندیشۀ اسلامی.
  18. خمینی، سید روح‌اللّه موسوی (1421ق). کتاب البیع (للإمام الخمینی)، ج 1 و 2، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس (ره).
  19. خمینی موسوی، سید روح‌اللّه (1418ق). کتاب البیع (تقریرات، للخرم‌آبادی)، در یک جلد، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  20. خویی موسوی، سید ابوالقاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهة (المکاسب)، ج 2، قم: مکتبة الداوری.
  21. دریائی، رضا و کربلائی آقازاده، مصطفی (1399). تأملی بر رابطۀ قانون مسئولیت مدنی با موجبات ضمان قهری در حقوق ایران. مطالعات حقوقی شیراز، 12(3)، 93-125،html5911 https://jls.shirazu.ac.ir/article_(7 اردیبهشت 1401).
  22. شهیدی، مهدی (1380). آثار قراردادها و تعهدات. تهران: مجد.
  23. صدر، محمدباقر (1394). گفتارهای بنیادین شش درس گفتار: استاد شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر. ترجمۀ حسینی ژرفا، سید ابوالقاسم، قم: دارالصدر.
  24. صفایی، سید حسین، رحیمی و حبیب‌الله (1395). مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد). تهران: سمت.
  25. طباطبایی حکیم، سید محسن (1416ق). مستمسک العروة الوثقی. ج 4، قم: دارالتفسیر.
  26. طباطبائی، علامه محمدحسین (1393). اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 2، قم: صدرا.
  27. طباطبائی، محمدصادق و اسعدی، حسین (1392). بررسـی تطبیقـی ماهیت ابـرا در حقوق ایران و مصر. نامۀ مفید، 0(25)، 61- 82، https://law.mofidu.ac.ir/articlehtml25293_ (1 اسفند 1401).
  28. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1421ق). حاشیة المکاسب (للیزدی)، ج 1، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  29. فاضل لنکرانی، محمدجواد (1386). دورس خارج فقه. کتاب البیع.  https://fazellankarani.com/persian/lessons/1081 (17 اسفند 1401).
  1. کاتوزیان، ناصر (1390). مسئولیت مدنی. ج‌1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  2. کاتوزیان، ناصر (1384). حقوق مدنی، دورۀ عقود معین. ج‌1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  3. کاتوزیان، ناصر (1382). نظریۀ عمومی تعهدات، تهران: میزان.
  4. کلباسی اشتری، حسین و کاکائی، مستانه (1397). معنای موجود در وجودشناسی ارسطو و تحول آن در نزد حکمای مشاء. پژوهش‌های هستی‌شناختی، 7(14)، 19 – 37، html1005 https://orj.sru.ac.ir/article_(17 اردیبهشت 1401).
  5. گیلانی، میرزا حبیب‌الله رشتی (بی‌تا). کتاب الغصب. بی‌نا.
  6. قنواتی، جلیل (1400). نظریۀ تملیک یا نظریۀ تعهد. تحقیقات حقوقی، 24(93)، 215-246، https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_html87632l(17 اردیبهشت 1401).
  7. قنواتی، جلیل (1399). نظریۀ تملیک و نظریه تعهد از دیدگاه فقیهان. فقه و مبانی حقوق اسلامی، 53(2)، 389-403، https://jjfil.ut.ac.ir/article_html81088.(17 اردیبهشت 1401).
  8. محقق داماد، سید مصطفی (1388). تحولات اجتهاد شیعی، سیر تاریخی، حوزه‌ها و شیوه‌ها (4). تحقیقات حقوقی، 12(50)، 25- 48،html56273 https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_.(1 اسفند 1401).
  9. محقق داماد، سید مصطفی (1393). قواعد فقه. ج 2، تهران: سمت.
  10. محقق داماد، سید مصطفی؛ صفایی، سید حسین؛ قنواتی، جلیل، احمدی ابهری و محمدعلی (1390). کتاب ماه دین، 168.
  11. محقق داماد، سید مصطفی؛ قنواتی، جلیل؛ شبیری، سید حسن و عبدی‌پور، ابراهیم (1388). حقوق قراردادها در فقه امامیه. ج‌1، تهران: سمت.
  12. نائینی، میرزا محمدحسین غروی (1413ق). المکاسب و البیع (للمیرزا النائینی). ج‌1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  13. نائینی، میرزا محمدحسین غروی (1373). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. ج‌1، تهران: المکتبة المحمدیة.
  14. ولویون، رضا (1386). تعارض منطق و عدالت در ابراء و بذل مهر. فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی، 37(4)، 315- 325،html19231 https://jlq.ut.ac.ir/article_ (1 اسفند 1401).
  15. همدانی، آقا رضا بن محمدهادی (1420ق). حاشیة کتاب المکاسب (للهمدانی). در یک جلد، قم: مؤلف.