وحدت یا تکثر مبنای شیوه‌های ضمانت اجرای قراردادی: مطالعۀ تطبیقی در نظام حقوقی کامن‌لا و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه حقوق خصوصی، واحد بندرانزلی، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرانزلی، ایران،

چکیده

 یکی از پرسش‌های نظریۀ قرارداد آن است که روش‌های متعدد ضمانت اجرای قراردادی، بر چه مبنایی استوارند و آیا همه از یک مبنا پیروی می‌کنند یا از مبانی متفاوت؟ در پاسخ به این پرسش، در نظام حقوقی کامن‌لا که محل نزاع دو شیوۀ اجرای عین تعهد و پرداخت خسارت است، برخی بر این باورند که این دو شیوه از مبنای واحدی پیروی می‌کنند و هر دو ناشی از ارادۀ طرفین هستند. در مقابل، برخی دیگر به تکثر مبانی باور دارند و مبنای جبران خسارت را ارادۀ قانونگذار یا حکم دادرس تلقی می‌کنند. در حقوق ایران، حقوقدانان به این موضوع به‌طور مستقل نپرداخته‌اند، ولی از مجموع نظرها در زمینۀ مبانی هریک از شیوه‌های ضمانت اجرای قراردادی به نظریۀ تکثر مبنا می‌رسیم. در این نوشتار، ضمن بررسی و ارزیابی نظریه‌های مزبور، از این مدعا دفاع شده است که در حقوق ایران نیز می‌توان برای همۀ شیوه‌های ضمانت اجرای قراردادی به مبنای واحد قائل شد و همۀ آنها را ناشی از ارادۀ طرفین دانست که از سوی قانونگذار برای تضمین ارادۀ همیارانه تأیید شده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Unity or Plurality of the Foundation of Contractual Remedies: A Comparative Study in Common Law and Iranian Law

نویسنده [English]

  • Seyed Morteza Naeemi
Assistant Professor of Private Law, Bandar Anzali Branch, Islamic Azad University, Bandar Anzali, Iran,
چکیده [English]

Abstract
One of the important questions in the descriptive theory of contracts is related to the basis of contractual remedies. The question addressed is regarding the basis of each of the methods chosen by the legislator as a remedy for breach of contractual obligation and whether this basis is the same for all types of remedies. The answer to this question requires the presentation of an interpretive theory that helps us to understand and reform the existing legal system and also assists in presenting a general theory of the contract law system. In this article, in response to the proposed question, a comparative study has been conducted on the two legal systems of common law and Iranian law.
In the common law legal system, though with slight distinctions in different countries, two general methods of contractual remedies are provided: The first type of remedy is the court's order to the defendant to perform the obligation as promised in the contract, and the second type of compensation is damages, which is usually in the form of expected damages. Some lawyers in the common law believe that these two methods follow a single basis, while others believe that there are multiple bases for the justification of remedies. According to the first theory, damages are considered a particular type of performance, and both specific performance and damages confirm the original obligation. This theory, in a way, establishes the principle of the domination of will in justifying both remedy methods. The second theory, which supporters of civil recourse theory defend more, holds that the court issues the duty to pay damages, and it is an entirely new obligation whose purpose is to compensate for a civil wrong. Contrary to the order to specific performance, which is a response to rights, paying damages is a response to wrongs.
In Iran's legal system, there are several remedies for breach of contractual obligation: the right of lien (in bilateral contracts), specific performance, damages (for delay in performance or non-fulfillment of obligation), and termination of the contract (right of rescission). There is no coherent and unified theory regarding the foundation of these remedies, and most legal authors have discussed the ground of each one separately and independently from each other. For example, regarding the basis of the right of lien, the principle of mutual dependency of considerations, the principle of balance, the will of the parties, and the existence of mutual obligations have been mentioned. Concerning the foundation of specific performance, sometimes the domination of the will and sometimes the community interests have been invoked. Regarding damages, some have pointed to the parties' will and others to the legislator's order. For the basis of the right of termination, the conditions included in the contract, the custom and usages of resorting to mutual obligations, and finally, the necessity for total compensation for the loss have been invoked. By studying these theories, we can conclude that Iranian jurists do not believe in a single basis for these remedies, and as a result, they favor the view of plurality.
In this research, I have claimed that the different ways of contractual remedies follow a common basis, and all of them are derived from the objective will of the parties. Then, the legislator's purpose is to guarantee the collaborative will of the parties. In other words, all the methods of remedies can be considered to be rooted in the objective and collaborative will of the parties, which is guaranteed and supported by the legislator. The collaborative will realized during the contract's conclusion, sometimes explicitly and sometimes implicitly, contains customs, conceptions and expectations that result from a long-standing and enduring process of evolution in an economic and social context. The parties do not enter into a contract in a vacuum and are more or less aware of the customs and laws that have been formed concerning the contract in question. They expect contractual obligations to be performed and often this expectation is fulfilled, but when this expectation is not met, they go for what they expect rationally and logically, and this expectation is a function of economic and customary logic. In this way, specific performance, right of lien, damages, or right of termination are all customary expectations that can be discovered and recognized in the minds of contractual parties as community members. According to these customs and based on them, the legislator does not get away from ensuring the parties' collaborative will and chooses remedies rooted in these custom-based wills. By defending the idea of unity in contractual remedies and relying on the objective or customary will of parties, it is possible to distinguish between the two traditional areas of private law: contract law and torts. This division draws a fine line between them and requires a thorough understanding of the contractual system.
Another advantage of this theory is that it raises the possibility of presenting a defensible contract theory that can provide a coordinated and coherent interpretation of the contract system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Remedy
  • Basis of Remedies
  • Domination of the Will
  • Civil Recourse Theory
  • Contractual Custom
  1. منابع

    الف) فارسی و عربی

    1. امامی، سیدحسن (1391). حقوق مدنی، چ سی‌وسوم، ج 1 تهران: اسلامیه.
    2. انصاری، شیخ مرتضی(1425ق). المکاسب. قم: التراث الشیخ الاعظم.
    3. بادینی، حسن و مؤمنی، خسرو (1392). رویکردی نو برای اثبات جریان قاعدۀ لاضرر در احکام عدمی در زمینۀ مسئولیت مدنی. فصلنامۀ حقوق، 43(3)، 19-31 .DOI: 10.22059/JLQ.2013.36039
    4. بیگدلی، سعید (1396). تبعیت مسئولیت قراردادی از ارادۀ طرفین در قانون مدنی ایران»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 9(17)، 33-56 .DOI: 10.22075/FEQH.2017.7561
    5. پارساپور، محمدباقر و عیسائی تفرشی محمد (1388). نظریۀ عمومی حق حبس در تعهدات متقابل. حقوق تطبیقی، 76، 3-22 . قابل دسترسی در:1856977a https://law.mofidu.ac.ir/article_46894_08208a38a02ed32e

    65b096ae.pdf. (6 آذر 1401)

    1. جعفری لنگرودی، محمدجعفر(1393). فلسفۀ عمومی حقوق بر پایۀ اصالت عمل: تئوری موازنه. چ دوم، تهران: گنج دانش.
    2. صادقی نشاط، امیر(1388). حق فسخ قرارداد با وجود امکان الزام به اجرا در حقوق ایران. فصلنامۀ حقوق، 39(4)، 297-314 . DOI: 20.1001.1.25885618.1388.39.4.16.6
    3. صفایی، سیدحسین و نعمت‌الله، الفت (1389). اجرای اجباری عین تعهد و تقدم آن بر حق فسخ قرارداد. حقوق تطبیقی، 79، 43-62. pdf . https://law.mofidu.ac.ir/article_46917_b653dccaea9f017aec57d0f4ead45170

    (6 آذر 1401).

    1. صفایی، سیدحسین (1395). دورۀ مقدماتی حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها. چ بیست‌وپنجم، تهران: میزان.
    2. شهیدی، مهدی (1380). تشکیل قراردادها و تعهدات. چ دوم، تهران: مجد.
    3. شهیدی، مهدی (1382). آثار قراردادها و تعهدات. چ اول، تهران: مجد.
    4. شیروی، عبدالحسین (1377). فسخ قرارداد در صورت امتناع متعهد از انجام تعهد در حقوق ایران. مجلۀ مجتمع آموزش عالی قم، 1(1)، 49-71 .در: https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/8753/49/text (6 آذر 1401)
    5. علی‌دایی احمدی، ابوالفضل، محمدباقر، پارساپور و شهبازی‌نیا، مرتضی (1398). رابطۀ بین الزام به اجرای عین تعهد و فسخ عقد (مطالعۀ تطبیقی در فقه امامیه، حقوق ایران و انگلیس). پژوهش‌های حقوق تطبیقی، 23(4)، 148-127.

    DOI: 20.1001.1.22516751.1398.23.4.4.1

    1. کاتوزیان، ناصر (1378). الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری ج1، تهران: دانشگاه تهران.
    2. کاتوزیان، ناصر(1380[الف]). قواعد عمومی قراردادها. چ سوم، ج 3 و 4، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    3. کاظمی، محمود و زارعی، علی (1401). ماهیت و مبنای مسئولیت قراردادی: مطالعۀ تطبیقی در حقوق اسلام و فرانسه. فصلنامۀ حقوق اسلام و غرب، 9(3)، 223- 256 . DOI: 10.22091/CSIW.2022.6881.2071
    4. فتوحی‌راد، رضا؛ عابدی، محمد و خدابخشی، عبدالله (1400). حق حبس در اجرای تعهدات متقابل. مطالعات حقوق خصوصی، 51(4)، 783-805 .DOI: 10.22059/JLQ.2022.316938.1007488
    5. محقق داماد، سیدمصطفی؛ عیسائی تفرشی، محمد و وحدتی شبیری، سیدحسن (1381). قلمرو مسئولیت مدنی ناشی از تخلف از اجرای تعهد. نامۀ مفید، 33، 21-40.

    در: https://www.noormags.ir/view/fa/magazine/number/657  (6 آذر 1401)

    1. محقق داماد، سیدمصطفی (1382). قواعد فقه، بخش مدنی. چ دهم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
    2. محقق داماد، سیدمصطفی (1388). نظریۀ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی. چ اول، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
    3. نجفی، شیخ محمدحسن ( 1362). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. چ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    4. نعمت‌اللهی، اسماعیل (1395 [الف]). اصالت ضمان قهری و تقدم آن بر مسئولیت قراردادی در فقه امامیه. حقوق اسلامی، 13(51)، 103-127 .در: https://hoquq.iict.ac.ir/article_25850.html?lang=fa (6 مرداد 1402)
    5. نعمت‌االهی، اسماعیل (1395 [ب]). بررسی خسارت انتظار ناشی از نقض قرارداد در کامن‌لا و حقوق ایران. فصلنامۀ حقوق اسلام و غرب، 3(3)، 129-156 . DOI: 10.22091/CSIW.2017.1937.1187
    6. نهرینی، فریدون (1395). فسخ قرارداد با نگاهی به رویۀ قضایی. چ اول، تهران: گنج دانش.
    7. وحدتی شبیری، سیدحسن (1388). مبنای مسئولیت مدنی یا ضمان ناشی از تخلف از اجرای تعهد. مطالعات اسلامی: فقه و اصول، 41 ( 2/81)، 169-204. DOI: 10.22067/FIQH.V0I0.3152

    ب) خارجی

    26. Benson, P. (2019). Justice in Transactions: A Theory of Contract Law, Harvard University Press.

    27. Birks, P. (2000). Rights, Wrongs and Remedies. Oxford Journal of Legal Studies, 20(1), 1-37 (available at: http://www.jstor.org/stable/20468305. Accessed 27 Nov. 2022).

    28. Calabresi, G. (2013). Civil Recourse Theory’s Reductionism. Indiana Law Journal, 88, 449-468 (available at: http://ilj.law.indiana.edu/articles/7-Calabresi.pdf. Accessed 27 Nov. 2022).

    29. Gardner, J. (2011). What is Tort Law For? Part One: The Place of Corrective Justice. Law and Philosophy, 30(1), 1-50 (available at: http://www.jstor.org/stable/41486971. Accessed 27 Nov. 2022).

    30. Garner, B. (2009). Black’s Law Dictionary.9th edition, Thomson Reuters

    31. Goldman & Zipursky (2012). Rights and Responsibility in Tort Law”, in Dolan Nolan & Andrew Robertson(eds), Rights and Private Law, Hart Publishing

    32. Markovits, D., & Atiq, E. (2021). Philosophy of Contract Law. Stanford Encyclopedia of Philosophy, (available at: https://plato.stanford.edu/entries/contract-law/. Accessed 27 Nov. 2022).

    33. Oman, N. B. (2011). Consent to Retaliation: A Civil Recourse Theory of Contractual Liability. Iowa Law Review, 96, 529-579 (available at:

        https://scholarship.law.wm.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2160&context=facpubs. Accessed 27 Nov. 2022).

    34. Oman, N. B. (2011-2012). Why There Is No Duty to Pay Damages: Powers, Duties and Private Law. Florida State University Law Review, 37, 137-161(available at: https://scholarship.law.wm.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2307&context=facpubs. Accessed 27 Nov. 2022) .

    35. Raz, J. (1982). Promises in Morality and Law. Harvard Law Review, 95(4), 916-938 (available at: https://scholarship.law.columbia.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=

      1802&context=faculty_scholarship. Accessed 27 Nov. 2022)

    36. Ripstein, A. (2007). As if It had Never Happened. William & Mary Law Review, 48(5), 1957-1997 (available at:

       https://scholarship.law.wm.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1202&context=wmlr. Accessed 27 Nov. 2022)

    37. Ripstein, A. (2011). Civil Recourse and Separation of Wrongs and Remedies. Florida State University Law Review, 39(1), 163-207 (available at:

      https://ir.law.fsu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1044&context=lr. Accessed 27 Nov. 2022)

    38. Robinette, C. J (2010-2011). Why Civil Recourse Theory Is Incomplete. Tennessee Law Review, 78, 431- 486 (available at:

       https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1659711. Accessed 27 Nov. 2022).

    39. Smith, S. A (2014). Remedies for Breach of Contract: One Principle or Two?.in Klass, Gregory; Letsas, George & Saprai, Prince(eds), ‘Philosophical Foundations of Contract Law’, Oxford University Press.

    40. Weinrib, E. (2008). Two Conceptions of Remedy. in Rickett, Charles (ed), Justifying Private Law Remedies, Hart Publishing.