نگرش انتقادی به مفهوم ضرر غیرمستقیم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی (واحد شهر قدس)

2 استادیار گروه حقوق دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی (واحد شهر قدس)

چکیده

در بیشتر نظام‌های حقوقی از جمله نظام حقوقی ایران احراز سه رکن ضرر، فعل زیانبار و رابطۀ سببیت برای اثبات دعوای مسئولیت اعم از قهری و قراردادی ضروری است. از سوی دیگر با اینکه بیشتر حقوقدانان جدید تمایل دارند که اصل جبران کامل خسارت را در تقابل با ضررهای وارده اعمال کنند، عقیدۀ عمومی بر این است که هر ضرری نیز قابلیت جبران ندارد. تنها می‌توان حکم به جبران ضررهایی داد که حائز شرایط مندرج در حقوق مسئولیت مدنی باشند. شرط «مستقیم بودن ضرر» یکی از این شرایط است که در حقوق ما از آن با عنوان شرط «بلاواسطه بودن ضرر» نیز یاد شده است. حقوقدانان ما تحت تأثیر قواعد مندرج در حقوق مدنی فرانسه شرط مذکور را وارد حقوق ایران کرده‌اند و «ضرر غیرمستقیم» را قابل جبران نمی‌دانند. نگارنده بر این عقیده است که با وجود رکن سببیت در مسئولیت مدنی دیگر نیازی به احراز شرط مستقیم بودن ضرر نیست و حذف این قید خدشه‌ای به ساختار دعوای مسئولیت وارد نخواهد آورد؛ چه اینکه منظور از مستقیم و بلاواسطه بودن ضرر در حقوق ما همان احراز رابطۀ سببیت عرفی میان ضرر وارده و فعل زیانبار است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

..Critical attitude in the sense of indirect loss

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Zamani 1
  • Soheil Taheri 2
  • Pejman Piruzi 2
  • Alireza Mazloom Rahni 2
1 Department of Persian Language and Literature, Shahr-e-Qods Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Department of Persian Language and Literature, Shahr-e-Qods Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In most legal systems, including the Iranian legal system, the three elements of loss, harmful act, and causality are necessary to prove litigation, both tort and contractual. On the other hand, although most modern jurists tend to apply the principle of complete compensation against damages, it is generally believed that any damages cannot be compensated. Only damages that meet the requirements of civil liability law can be awarded. The condition of "direct loss" is one of these conditions, which in our legal system is also referred to as the "no intermediaryloss " condition.Our lawyers, under the rules of French civil law, have introduced the above condition into Iranian law and do not consider "indirect damages" to be compensated. The author is of the opinion that despite the pillar of causality in civil liability, there is no longer any need to claim direct damages and removing this limitation will not impair the structure of the litigation. What is meant by the direct and immediate disadvantage of our rights is the establishment of a customary causal relationship between the harm and the harmful act.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Causation
  • Damage
  • Direct
  • Indirect
  • Loss

مراجع

  1. الف) فارسی

    1. انصاری، علی؛ مبین، حجت (1390). «نظریۀ قابلیت انتساب در حقوق مسئولیت مدنی مطالعۀ تطبیقی در فقه امامیه و حقوق فرانسه»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، ش91، پیاپی 71، ص 19-4.
    2. بادینی، حسن؛ تقی‌زاده، ابراهیم؛ علیدوستی شهرکی، ناصر؛ پناهی اصانلو، پانته­آ (1396). «خسارت تبعی در بیع بین‌المللی کالا»، فصلنامۀ تحقیقات حقوقی، ش 79، ص 103.
    3. باریکلو، علیرضا (1396). مسئولیت مدنی، تهران: میزان.
    4. برمینگهام، ورا (1388). شبه‌جرم و مسئولیت مدنی در حقوق انگلستان، ترجمۀ سید مهدی موسوی، تهران: میزان، ص 101-102-103.
    5. بهرامی احمدی، حمید (1391). ضمان قهری، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)
    6. بیانکا، چزاره ماسیمو (1391). تفسیری بر حقوق بیع بین‌الملل: کنوانسیون 1980 وین، چهار جلد در یک مجلد، ترجمۀ مهراب داراب پور، تهران: گنج دانش، ص 85.
    7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1372). ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
    8. حاجی نوری، غلامرضا (1389). «مطالعۀ تطبیقی رهیافت‌های سببیت در مسئولیت مدنی»، نشریۀ فقه و حقوق اسلامی، سال اول، ش 1، ص 63-75-76-77.
    9. حسینی مراغی، میر عبدالفتاح (1385). عناوین ضمان، ترجمۀ محمدجواد شریعت باقری، تهران: میزان.
    10. حیاتی، علی‌عباس (1392). حقوق مدنی(مسئولیت مدنی)، تهران: میزان.
    11. خادم رضوی، قاسم؛ نوعی، الیاس و مهرپویان، آزاده (1394). «رابطۀ سببیت در مسئولیت ناشی از بی‌احتیاطی»، فصلنامۀ پژوهش حقوق خصوصی، سال سوم، ش 10، ص 47.
    12. راف، آنه (1390). قواعد حقوق قرارداد انگلستان از دید رویۀ قضایی، ترجمۀ سید محمد موسوی، تهران: میزا.
    13. ژوردن، پاتریس (1394). اصول مسئولیت مدنی، ترجمه مجید ادیب، تهران: میزان.
    14. سماواتی، حشمت‌الله (1385). خسارات ناشی از عدم انجام تعهدات قراردادی، تهران: خط سوم.
    15. سنهوری، عبدالرزاق (1384). دورۀ حقوق تعهدات، ترجمۀ محمدحسین دانش‌کیا و سید مهدی دادمرزی، قم: دانشگاه قم.
    16. شعاریان، ابراهیم؛ ترابی، ابراهیم (1383). اصول حقوق قراردادهای اروپا و حقوق ایران، تهران: فروزش.
    17. شهنیایی، احمد، (1392). «مسئولیت مدنی دستگاه‌های دولتی ناشی از وضع مقررات خلاف قانون»، فصلنامة مطالعات آرای قضایی، دورة 2، ص 82..
    18. صفایی، سید حسین؛ رحیمی، حبیب‌الله (1393). مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، تهران: مجد.
    19. ------------------------- (1397). مسئولیت مدنی تطبیقی، تهران: شهر دانش.
    20. عمید زنجانی، عباسعلی (1382). موجبات ضمان، تهران: میزان.
    21. کاتوزیان، ناصر (1382). الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری، تهران: دانشگاه تهران.
    22. ---------- (1390). قواعد عمومی قراردادها، تهران: انتشار.
    23. محقق داماد، سید مصطفی (1373). قواعد فقه (بخش مدنی)، ج 1، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
    24. حسینی مراغی، میرعبدالفتاح (1417ق). عناوین الفقهیه، ج 1و2، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    25. نعیمی، هادی (1390). «خسارت قابل مطالبه در مسئولیت قراردادی ایران، انگلیس و ایالات متحدۀ آمریکا»، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، رسالۀ دکتری حقوق خصوصی.
    26. وطنی، امیر؛ زمانی، سید قاسم و زنگنه شهرکی، جعفر (1394). «امکان جبران کامل خسارات در اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی، کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا و حقوق ایران»، فصلنامۀ پژوهش حقوق خصوصی، سال چهارم، ش 12، ص 135.
    27. هاشمی شاهرودی، سید محمود و جمعی از پژوهشگران ( 1423ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت (ع)، اول، قم: مؤسسۀ دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت (ع).
    28. یزدانیان، علیرضا (1395). قواعد عمومی مسئولیت مدنی، ج 1، تهران: میزان.

    ب) عربی

    1. آل کاشف الغطا، شیخ محمدحسین (1361). تحریر المجله، ج 3، تهران: مکتب فیروزآبادی.
    2. اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح الارشاد الاذهان، ج13، قم: دفتر نشر اسلامی.
    3. انصاری، مرتضی (1415ق). کتاب المکاسب، قم: کنگرۀ بزرگداشت شیخ انصاری.
    4. موسوی بجنوردی، سید محمد (1385). قواعد فقهیه، ج 2، تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
    5. حسینی مراغی، میر عبدالفتاح (1417ق). عناوین الفقهیه، ج 2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    6. حلی، محمد بن حسن بن یوسف (1387). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج2و4، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
    7. رشتی، حبیب‌اله (1408ق). فقه الامامیه، ج 1، قم: مکتب الداوری.
    8. تبریزی، جواد بن علی (1428ق). تنقیح مبانی الاحکام، قم:دار الصدیقه الشهیده(س).
    9. عاملی(شهید اول) محمدبن مکی (1414ق). غایه المراد فی شرح نکت الارشاد، ج 2، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه قم.
    10. عاملی(شهید ثانی) زین‌الدین ابن علی (1413ق). مسالک الافهام، ج12، قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیه.
    11. ------------------------- (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم: مؤسسۀ داوری.
    12. فاضل لنکرانی، محمد (1418ق). تفصیل الشریعه- کتاب دیات، قم: مرکز فقه ائمۀ الاطهار.
    13. فاضل هندی، محمدبن حسن بن محمد اصفهانی (1405ق).کشف اللثام، ج 2، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
    14. کرکی، نورالدین‌علی‌بن‌حسین‌بن‌عبدالعالی(1414ق). جامع المقاصد فی شرح حال قواعد، ج 4، قم: مؤسسه آل‌البیت (ع).
    15. محقق حلی، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و حرام، ج 4، قم: اسماعیلیان.
    16. مقدسی، عبدالرحمن ابن محمد ابن قدامه (1408ق). شرح الکبیر، بی جا، دار الکتب العربی.
    17. مکارم‌شیرازی، ناصر (1382ق). القواعد الفقهیه، ج 1و 2، قم: منشورات دارالعلم.
    18. نجفی، محمدحسن (1362). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 37، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
    19. نراقی، مولی احمد (1410ق). عواید الایام فی بیان قواعد الاحکام، قم: دفترتبلیغات اسلامی.

    ج) لاتین

    1. Coleman, Jules (1992). Risk and wrongs, Cambridge Studies in philosofi and Law Cambridge University Press, First edition.
    2. Cooke, John (2009). Law of Tort,9th ed., London, Pearson Education Limited.
    3. Coulthard, Willl & Rebecca Cifelli (2017). Consequential Loss: do you know what you are excluding? Last visited on 17October 2019 http://jws.com.au/en/insights/articles/2017-articles/consequential-loss-do-you-know-what-you-are-exclud
    4. Elliott, Catherine & Quinn, Frances (2009). Tort Law, 7th ed., England, Pearson Education Limited.
    5. Flour, Jacques, et Aubert Jean-Luc (1998). Droit Civil. Obligation. T. I. ActesJuridique. T. II. FaitsJuridique. Armand colin..
    6. Gary L. Wickert, Matthiesen, Wickert& Lehrer, S. C.(1999) Economic Loss Doctrine In All 50 States..
    7. Harpwood, Vivenne, (2009). Modern Tort Law, 7th ed., London Routledge Pub. .
    8. Honore, Tony, (1995). About Law,Clarendon  Press. Oxford.
    9. Knutsen, Erik S.(2009). Clarifying Causation in Tort, Dalhousie Law Journal, Vol. 33, No. 1, pp. 153-188, last visited on Spring 2010. Available at SSRN: http:ssrn.com/abstract=1448828..
    10. Le Tourneau, Philippe (1998). Droit de la responsabiliteet des contrats, 8e.ed, Dalloz..
    11. Malaurie, Philippe (1995). Le inflation et le droit civildes obligation. L.G.D.G..
    12. Mill, John stuart (1886). A System of Logic, ratiocinative and Inductive, 2th ed, London, John W, Parker & Son.
    13. Ogus, A.I (1973). The Law of Damages, London. Butterworths..
    14. Pothier, Robert (1861). Traite des Obligation, Oeuvres des Pothier. 2thed.
    15. Rade, Christophe (2014). Droit a Reparation, Condition de la resposabilite contractuelle.Dommage. Juris Classeur Responsibilite civil et Assurances..
    16. Schlechtriem, Peter (1998). Commentary on the UN Conversation on the International Sale of Goods, Translated by G. Thomas, Oxford University Press. .
    17. Stephenson, Graham (2000). Sourcebook on Torts, 2th ed., London, Gavendish Publishing Limited.
    18. Stone, Richard (2005). The Modern Law of Contract, 6thed., Covendish Publishing. .
    19. Terre, (F) etSimler (PH) et Lequette (Y).(1999). Droit civil, Les obligations, Precis Dalloz ..
    20. Treitel, G.H. (1995). The law of Contract , Ninth Edition,  London Sweet & Maxwell..
    21. Tweeddale, Andrew (2017). last visited on 3March2019,  https ;corbett.co.uk/all-damage-is-in-a-sense-consequential-so-what-in-law-are-consequential-losses.
    22. Winfield and Joelwicz (1994). Tort. By. W.V.H. Rogers, 14thed, Sweet and Maxwell, London, International Student Edition..

                                                                                    

مطالعات حقوق خصوصی
دوره 50، شماره 3
مهر 1399
صفحه 533-551

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار