ضمان معاوضی در حقوق اسلام و ایران و مقایسة آن با نظریۀ علت ‏در حقوق فرانسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشکدۀ حقوق دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشکدۀ حقوق دانشگاه قم، قم، ایران.

3 دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشکدۀ حقوق دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

     از مهم‌ترین مباحث مطرح در قراردادهای معوض، ضمان و مسئولیت نسبت به عوض قراردادی است. همۀ نظام‌های حقوقی با این مسئله مواجهند و قواعدی را برای حل آن مطرح کرده‌اند؛ یعنی حقیقت ضمان معاوضی در همۀ نظام‌های حقوقی وجود دارد. در حقوق اسلامی از این مسئله با عنوان «ضمان معاوضی» یا «ضمان عوض» یاد می‌شود. در نظام رومی‌ژرمنی «نظریۀ علت» که مهم­ترین مفهوم در حقوق قراردادهاست، شباهت زیادی با ضمان عوض دارد. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی مفهوم، ماهیت و مبنای «ضمان معاوضی» و «نظریۀ علت» است. این کار به روش توصیفی تطبیقی و تحلیلی به انجام رسیده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش ضمان معاوضی نوعی ضمان ارادی و التزام است که به عوض تعلق می‌گیرد، اعم از اینکه مولود یک عقد صحیح یا باطل باشد و از نظر ماهیت نیز قاعده‌ای امری و مقتضای ذات عقود معاوضی است. نظریۀ علت نیز نقشی مشابه در نظام حقوقی نوشته دارد، لکن با وجود شباهت‌های بین دو نظریه، تفاوت‌هایی نیز به‌ویژه از حیث قلمرو با هم دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

‎“Exchange Liability” in Islamic and Iranian Law ‎and Its Comparison with “The Theory of Cause” ‎in French Law

نویسندگان [English]

  • Azam Heidari 1
  • Ahmad Deylami 2
  • Seyed Mahdi Dadmarzi 3
1 PhD Student in Private Law, Faculty of Law, The University of Qom, Qom, ‎Iran
2 Associate professor, Faculty of Law, The University of Qom, Qom, Iran
3 Associate professor, Faculty of Law, The University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Abstract
One of the most important issues in synallagmatic contracts is the liability in contractual consideration. All legal systems have faced this problem and have proposed rules to solve it. In Islamic law, this is referred to as “Exchange Liability". But in French Law, it is known as the "theory of cause", which is the most important concept in contract law. The purpose of this study is a comparative study of the concept, basis, and nature of "Exchange Liability" and "theory of cause". This will be done in a descriptive, comparative, and analytical method. According to the findings of this study, Exchange Liability is a kind of “voluntary liability” whether it is the result of a valid or invalid contract. And the theory of cause has a similar role in civil law. Despite the similarities between these two theories, there are also differences, especially in terms of territory.
One of the uses of liability in contractual relations is the “exchange liability”. The delivery of the exchange in exchange contracts is not achieved once the contract is concluded, but it is a mutual obligation that each of the parties undertakes to fulfill by concluding the contract. Even though there are many branches and examples of the exchange liability in Iranian law and the exchange liability has been recognized in a broad sense; however, in Iran's legal sources, this type of liability is referred to as "compensatory liability"; in connection with the discussion of Article 387 C.C. In jurisprudential sources, it is described as "exchange liability". Although there are various theories in the legal systems such as "Cause", "Consideration" and "exchange liability" to create and adjust the balance between the exchange parties in a reciprocal contract, they all have a common goal and to some extent a meaning.
Liability for the contractual exchange is mentioned in all reciprocal contracts and exists in the stage of the execution of the contract even in the assumption of loss of exchange and cancellation or liquidation of the contract. with the implementation of its effects, it means delivering exchange or its substitute, will be expired. Lawyers in the Roman-Germanic system have proposed the "theory of cause" to determine a standard as a basic element in the validity of contracts and as proof of the seriousness and commitment of the parties to their obligations.  The main question of this study is: what is the relationship between “exchange liability" in Islamic and Iranian law and the "theory of cause" in the Germanic Roman system?
This research shows that to create and maintain balance and justice in reciprocal contracts, the Islamic law has provided “exchange liability". The concept of “exchange liability" is the responsibility for the contractual exchange, and the concept of the “theory of cause” is to express the necessity of the existence of a cause for the contract from its creation to its execution. The emphasis of the “theory of cause” is more on the existence of the legal act, while the emphasis of the “exchange liability" is more on the nature of the reciprocal contract and the guarantee of the performance of the tasks contained in it. From the point of view of the content of the “exchange liability", it is a mandatory rule, and it is not considered a financial right. The “cause” is also independent and separate from the character of the contracting party, and it is the same for every type of contract and is related to its legal structure. "Cause" is a real and logical truth, which is impossible to ignore. Both concepts have a similar basis, including being rational and establishing a balance between the parties, and preventing the loss of the parties. However, the domain of the “cause theory” is beyond the domain of “exchange liability", because it includes non-reciprocal contracts and even events. But from another point of view, the “exchange liability" has a wider scope. Because in principle, the existence and manner of creation, the necessity, and manner of execution of the contract, in the assumption of loss of exchange, annulment or liquidation of the reciprocal contract, in the assumption of non-execution of the contract and the emergence of contractual liability, and the manner of implementation of the effects of this liability and the number of compensable damages, have an effective presence.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Exchange Liability
  • Object of the Sale
  • Price
  • Voluntary liability
  • Theory of ‎cause.‎‏ ‏
  1. منابع

    الف) فارسی و عربی

    1. ابن منظور، جمال‌الدین محمد بن مکرم (1405ق). لسان العرب. قم: نشر ادب الحوزه.
    2. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1406ق). حاشیه المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    3. اصفهانی، سید ابوالحسن (1422ق). وسیله النجاه. قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    4. اصفهانی، محمدحسین (1425ق). حاشیه المکاسب. قم: آل‌البیت (ع).
    5. امامی، سید حسن (1368). حقوق مدنی. ج1، تهران: اسلامیه.
    6. امینی، منصور (1392). ضمان معاوضی یا انتقال ریسک در حقوق ایران و انگلستان. تحقیقات حقوقی، ویژه‌نامۀ ش 14، 165-190. در: https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1179499 (12بهمن 1400).
    7. انصاری، شیخ مرتضی (1420ق). المکاسب. قم: مجمع الفکر الاسلامی. ج 3و 5و 6.

             8. بجنوردی، سید حسن (1419ق). قواعدالفقهیه. چ اول، قم: الهادی.

    1. بحر العلوم، محمد (1403ق). بلغه الفقیه. چ چهارم، تهران: منشورات مکتبه الصادق.
    2. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1381). فلسفۀ عمومی حقوق مدنی بر پایۀ اصالت عمل تئوری موازنه. چ اول، تهران: گنج دانش.
    3. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386). ضمان عقدی در حقوق مدنی. چ اول، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
    4. حکیم ، سید محسن (بی‌تا) نهج الفقاهه، قم: انتشارات 22 بهمن.
    5. خدابخشی، حسن و عربیان، اصغر (1391)). «ضمان معاوضی و آثار آن در قاعدۀ تلف مبیع قبل از قبض. مبانی فقه و حقوق اسلامی، 10، 27-52. در: https://jfil.srbiau.ac.ir/article_3003.html (12 دی 1400).
    6. رشتی، حبیب‌الله (1311ق). کتاب الاجاره. بی‌جا، بی‌نا.
    7. سلطانی‌نژاد، هدایت‌الله (1378). ضمان معاوضی. نامۀ مفید، 18، 75-92. در:  https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/644/91/text (20تیر 1400).
    1. السنهوری، عبدالرزاق (2009). الوسیط فی شرح القانون مدنی الجدید. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    2. سید الخمینی (1421ق). کتاب البیع. چ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    3. سید خوئی (1409ق). کتاب الحج. چاپ الاولی، قم: لطفی.
    4. شهید ثانی، زین الدین بن علی (1414ق). الروضه البهیه فی شرح المعه الدمشقیه. قم: کتابفروشی داوری.
    5. شهیدی، مهدی (1379). اصول قراردادها و تعهدات، چ اول، تهران: عصر حقوق.
    6. شهیدی، مهدی (1390). تشکیل قراردادها و تعهدات، چ هشتم، تهران: مجد.
    7. الشیخ الطوسی، ابی جعفر محمد (بی‌تا). النهایه، قم: انتشارات قدس محمدی.
    8. صفائی، سید حسین (1382). دورة مقدماتی حقوق مدنی. ج2، تهران: میزان.
    9. علامه حلی، حسن بن یوسف (بی‌تا). تذکره الفقها (ط.ق). بی‌جا: منشورات المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
    10. کاتوزیان، ناصر (1391). عقود معین. ج1، چ یازدهم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    11. کاتوزیان، ناصر (1392). قواعد عمومی قراردادها. ج 4، چ هشتم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    12. محقق داماد، سید مصطفی (1378). قواعد فقه مدنی. ج1، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
    13. نائینی، محمدحسین (1418ق). منیه الطالب. ج1، چ الاولی، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    14. نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. چ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    15. نعمت‌اللهی، اسماعیل (1399). استرداد عوض به‌عنوان شیوۀ جبران نقض قرارداد در کامن‌لا و حقوق ایران. فصلنامۀ پژوهش‌های حقوق تطبیقی، 24(4)، 169-197. در: https://clr.modares.ac.ir/article-20-47260 (20تیر 1400).

    ب) خارجی

    - انگلیسی

    32. Drake, Joseph H,(1905). Consideration v. Causa in Roman-American Law. Michigan Law Review, 4(1), 19-41, https://www.jstor.org/stable/ (Accessed14 July 2021).

    33. Edelman, J. (2002). Gain-Based Damages Contract, Tort, Equity and Intellectual Property. Oxford – Portland Oregon.

    34. Fatahillah, Sh, M.Hum (2016). Harmonization Of Contract Binding Character Between Causa In Civil Law And Consideration In Common Law On In Developing Legal System Of Indonesian Trade Contract. IOSR Journal Of Humanities And Social Science (IOSR-JHSS) 21(1), 18-25 https://repository.unimal.ac.id/ (Accessed14 July 2021).

    35. Lorenzen, Ernest G, (1919). Causa and Consideration In The Law Of Contracts. The Yale Law Journal, 28(7), 621-646. https://doi.org/10.2307/786772.

    36. Markesinis, B., (1978). Cause and Consideration: A Study in Parallel. the Cambridge Law Journal 37:58, 53-75 https://www.cambridge.org/core/journals/cambridge-law-journal/article/cause-and-consideration-a-study-in-parallel/31A5D709CEFE20F914570028E30F70E1

    37. Newman, H. (1952). The Doctrine of Cause or Consideration in the Civil Law. Can. B. Rev., 30, 662, https://cbr.cba.org/index.php/cbr/article/download/1977/1977 (Accessed14 July 2021).

    38. Peterson, S. (1905). The Evolution of “Causa” in the Contractual Obligations of the Civil Law. Vol. 2, Bulletin of the University of Texas.

    39. Smith, J. Denson (1951). A Refresher Course in Cause, Louisiana Law . La. L. Rev., 12, 2. https://digitalcommons.law.lsu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1900&context=lalrev (Accessed14 July 2021).

    40. Storme, M. E (1998). The binding character of contracts - causa and consideration, From: Towards a european Civil Code (red. A.S. Hartkamp, M.W. Hesselink, E.H. Hondius). Second revised and expanded edition, Kluwer/Ars aequi, 239-254.http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2872845. (Accessed19 July 2021).

    41. Rowan, S. (2017). The New French Law of Contract, International & Comparative Law. Quaterly 9 (LSE Research Online, May 2017), 66(4), 805 – 831, https://doi.org/10.1017/S0020589317000252.

    42. Stoyanov, D. (2016). Causa And Consideration; A Comparative Overview. Lex ET Scientia International Journal, VOL. 1. (LESIJ NO. XXIII), 23(1), 14-33, https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=416355 (Accessed14 July 2021)

    43. Zimmermann, R. (1992). The Law of Obligations. Roman Foundations of the Civilian Tradition. (Cape Town, Wetton, and Johannesburg: Juta & Co, Ltd

    44. Zweigert, K., Kotz, H., (1998). Introduction to Comparative Law. 3nd Revised Edition, translated from German by Tony Weir, (Oxford: Clarendon Press.

    - فرانسوی

    45. Arnaud Berthold, Gabriel. (2015). « Peut-on donner d’une clause et reprendre de l’autre ? Essai sur la cause comme instrument de contrôle de la cohérence matérielle du contrat, Faculté de droit Mémoire présenté à la Faculté des études supérieures pour l’obtention du grade de maître en droit » (LL. M). http ://hdl.handle.net/1866/12458 (Accessed13 July 2021).

    46. Deshayes, O., Laithier, Y. M., & Genicon, T. (2016). Réforme du droit des contrats, du régime général et de la preuve des obligations, 945-1090.

    47. Cornu (1996). Vocabulaire juridique. Sexism’ edition, Paris : association Henri capitant. (Accessed12 June 2021).

    48. Gerard Henry Campbell, (1993). Black’s Law Dictionary. 6th Ed, United States, west.

    49. Henri Leon et Jean Mazeaudtt, (1956). La Cause En Droit Franc, AIS, Extrajt du Tome II des Legons de Droit Civil, (12e et 13e leqons), i paraitre tris.

    50. Ribeyrolles, Audrey- Arsac, (2005). Essai sur la notion d’économie du contrat, Université d’Auvergne – Clermont-Ferrand I. Français. NNT: CLF10285. Tel-00662822. https://theses.hal.science/tel-00662822/ (Accessed21 June 2021).

    51. Rouviere, F. (2009). L’évaluation des restitutions après annulation ou résolution de la vente, RTDCiv. : Revue trimestrielle de droit civil. Dalloz, 617-638. https ://hal.science/hal-01141907/) Accessed17 May 2021).

    52. Planiol M. (1923). Traite' elimentaire de Droit civil. Paris 6th ed.